Eğer Endonezya’ya yolunuz düşerse Yogyakarta kentine gitmeden geri dönmeyin. İstanbul’a gidip de Ayasofya’yı gezmemek gibi bir şey. Hele hele halkının yüzde 85 i müslüman bir ülkede Hindu–Budist kültürü üzerine inşa edilmiş ve 'Kejawen İslam' denen bağdaştırmacı İslam zihniyetinin kökenlerini merak ediyorsanız mutlaka gidiniz.
Ufkunuzu ve düşüncenizi derinleştirecektir. 2012 yılı Ağustos ayında ziyaret ettiğimiz Borobudur ve Prambanan adlı Unesko tarafından Dünya kültür mirası olarak tescillenmiş iki tapınaklar alanının ardından Prambanan Hindu tapınakları ovalık alanına 195 metre tepeden bakan yaklaşık 6 kilometre güney doğusundaki Ratu Boko ören yerini de ilave etmek gerektiğini düşünüyoruz. Bu yazımızı Ratu Boko gibi arkeolojik bir alanın İslam dünyasında “yazılı din” ile “yazılı olmayan din” çelişkisinin temellerinin tarihte ve “güncel din zihniyetinde” aranması gerektiği düşüncesiyle kaleme aldık. Kejawen İslam; özellikle Orta ve Doğu Cava’da yıl boyu içindeki etkinliklerde ağırlık kazanan bizdeki “Şaman-İslam” veya Dede Korkut Öykülerindeki İslami zihniyet ile kıyaslanabilecek din zihnyetinin topraklarıdır. İşte bu açıdan da “İslam Fenemonolojisi kürsüsünü kuracağım” diyen 1979-1983 dönemi hocamız rahmetli Hikmet Tanyu’nun ne anlatmak istediğini de ören yerini gezerken 19 sene sonra idrak ettik. Özellikle Hindistan Pakistan, Bengladeş, Myanmar gibi ülkelerde ortaya çıkan Budist-Hindu-İslam çatışmasının “dini” değil “ulusal karakter” kökenli paradigmaların eseri olduğunu bizzat görerek yaşadık. Dini paradigmaların (dinsel değerler dizisinin) ulusal karakterler elinde nasıl iflas ettiğini anladık. İşte bu nedenle Mehmet Akif Ersoy lisanıyla diyoruzki “asrın idrakiyle söyletmeli İslamı.”
Ratu Boko nerede? Yogyakarta ili, Sleman ilçesi (Kabupaten), Prambanan kasabasında (Kecamatan) Dusun Sumberwatu, (Desa Sambirejo) ileDusun Dawung (Desa Bokoharjo) adlı mezra alanları arasında bir turistik yerdir. Yogyakarta’dan Prambanan 30 km. Prambanan’dan Ratu Boko yaklaşık 6 km. dir. Yogyakarta ise Başkent Cakarta’dan yaklaşık 650 km. güney doğudadır.
RATU BOKO BİR İSLAM ÜLKESİNDE ANAERKİL CEMİYET
ZİHNİYETİ HARABELERİNİN BULUNDUĞU ÖREN YERİDİR
15 dakikada bir Prambanan alanından Ratu Boko’ya şatıl minibüs, taksiler kalkıyor. Gerçi Endonezler satış yapmak için Prambanan’a gelen ve bilet alıp içeri giren turistlere bir daha yeniden Ratu Boko bileti kişi başı yaklaşık (3.5 dolar) satış yaparak insanları adeta geziye gitmeye mecbur bırakıyorlar ama, Situs Kraton Ratu Boko dedikleri ören yeri böylesine basit bir kurnazlık ile satılacak kadar düşük bir yer değil. Bilakis gitmeye değiyor ve cazibesi ile de oldukça öğretici tepelik bir alanı işgal ediyor. Dünya kültür mirası ilan edilen Prambanan Hindu tapınaklar alanını gezmek için bilet alıp girdiğiniz alanda size yeniden içeride bilet satarak şatıl minibüs-taksilerle ören yerine götürüyorlar. Kanımızca Ratu Boko ile Prambanan bir gün harcanması gerekir.
Prambanan ören yerinden yerinden bileti satın aldıktan sonra Borobudur’dan daha tertipli gördüğümüz alandan şatıl taksi veya minibüslerle Ratu Boko sit alanına hareket ediliyor. Düz bir ovada mısır (jagung) fıstık (kacang) tarlaları arasından devam ederek Boko Harjo Köyü idari bürosunu geçiyoruz. (Kantor Desa Boko Harjo) Yol izerinde Endonezlerin irrigasi dedikleri sulama kanallarını görünce Endonezya’nın acil ihtiyacı olan inşaatların yapıldığına seviniyoruz. Sonra birden yol dikleşip daralıyor. Bir görevli elinde telsiz ören yerine giren çıkan arabaları yönlendiriyor. Yoldan bir araba ancak geçebilip ören yeri girişine tırmanabiliyor.
ENDONEZYA İSLAM KÜLTÜRÜ BUDİST-HİNDU KÜLTÜRÜ ÜZERİNE
İNŞA EDİLMİŞ TARİHİ SÜRECE İŞARET EDER
Bizim topraklarda örneğin Çanakkale Lapseki’de erkek cinsel organı kültü varsa ve İstanbul Arkeoloji ana bina girişinde de sizi karşılıyorsa; Endonezya topraklarında da hem kadın hem de erkek cinsel organı kültü var. Biz Ratu Boko’da en çok bundan etkilendik. Ataları 10 nesil kadar önce Hindu-Budist olan bugünkü din kardeşlerimizin neden İslamiyeti seçtiklerini düşünüp durduk. Adalarda Hindu, Budist, animist, İslam ve Hristiyanlık dini adeta yerleşme savaşı vermiş ve vermekte. Hele hele erkek egemen bir din olan İslam dinini kadınları her işin merkezine alan bir cemiyet ve din yapısı içinde seçerek hidayete ermelerindeki hikmeti hala düşünüyoruz. Bunu Ratu Boko alanını gezerken daha çok düşündük.
Ratu Boko yaklaşık 17 hektar alan ve yaklaşık 196 metre rakımda ve en tepedeki tapınaktan Prambanan alanı temaşa edilebiliyor. Buna rağmen işlevi uzmanlar tarafından tartışılmakta olan ören yeri; Mataram Krallığı'nın eski sarayı, manastır ve bir yazlık saray olduğu şeklinde yorumlamaktadır. Alanda bulunan üç yazıt Sanskitçe ve Cava dilindedir. 792 yılına tarihlenen Abhayagiriwihara adlı yazıt Budist döneme işaret ediyor. Huzurlu bir tepede bulunan manastır anlamına gelmektedir. 862 yılına tarihlenen bir dördüncü yazıt Badraloka adlı Shiwa tapınağının kuruluşuna işaret ediyor.
Giriş yerine geldikten sonra üç teraslı bir yokuş tırmanıyorsunuz. Surlarin bulunduğu eteği işgal eden düzlük alanı kaplayan kayalık araziden aşağı doğru akan akıntı topraklardan oluştuğunu düşündüğümz yer olup burada Endonez arkeologların yapacağı 2 metrelik bir kazıda değerli bilgilere ulaşılabileceğini üstünkörü kazı bilgimize ve ören yeri deneyimlerimize dayanarak kaydediyoruz.
Teras bir kentin devasa surları gibi muhkem surlar saray için inşa edilmiş. Gapura denen abidevi giriş kapısı bizim Hiyerapolisteki Bizans dönemi kapısı gibi çok işlevli abidevi giriş bazalt taşlardan inşa edilmiş. Abidevi girişten sonra dik bir yokuş çıkıyorsunuz. Sonra bir daha dik yokuş ve en tepede tapınak mıtemaşa yeri mi ne olduğu tam bilinmeyen üstü kapalı içinde Buda heykeli olan salon gibi bir yerden ovayı ve Prambanan tapınakları ve batı yönünde Merapi Dağı’nı seyredebiliyorsunuz. Kalker veya kireçtaşı denen (limestone) volkanik taşlardan inşa edilmiş. Kralın otoritesi açıklayan bir yazıt burada görülmekte. Rakai Panangkaran adlı 760-775 yılları arasında hüküm sürmüş bir hanedanın kralı olduğu kanıtlandı.İkinci terasta kuzey tarafında birinci sıranın sonunda beyaz taş anlamına Batu Putih bir yapı vardır.
Hinduizm – Budizm iki ayrı din ama biz okuyucularımıza Şamanizm-İslamiyet gibi bir eşleşmeyi Budizm için düşünmelerini isteriz. İç içe girmiş ve bazen ayırmak zor oluyor.
Ceset yakma tapınağı 22.60 X 22.33 m. ebatlarında 3.82 m. derinliğinde ceset kutsal ceset yakma kuyusu var. Candi Pembakaran dan sumur suciadlı 2 metreye kadar da kutsal su ile dolduruyor. Burada krallar yakılıyor.
Prensesler sarayı, Paseban yani kral ile görüşmeden önce misafir bekleme odası iki tane var.
Paseban ve Candi Pembakaran yani ceset yakma yeri yanındaki üçüncü terasta plato üzerinde, kuyu gibi ve etrafında yıkılmış birkaç kare taş yapılar da vardır .
26x26 metre ebadındadır. Paseban ise yakı tapınağının yanında yer alır.
Pendopo güneydoğu tarafında ikinci terasta seyir yeridir. Küçük andezit taşlarla çevrilidir.
Sirap denen ahşap çatı ile kaplı olduğu düşünülen bir yerdir. Çürük malzemeden yapıldığı için hiçbiri bugünlere gelmemiştir. Minyatür bir tapınak olarak değerlendirilmektedir. Bu küçük tapınak muhtemelen Ratu Boko karmaşık Hindu ya da Budist tapınağı bir tür olarak, dini bir amaca hizmet etti.
Kaputren ise yedi tane havuzlu ve hanımlara ayrılmış alandır. Cariyelere ayrıldığı sanılıyor. Yüzme yeri de aynı alan içindedir. Etrafı kayalık duvarlarla yükseltilmiştir.
Mağaralara gelince; Pendopo’nun kuzey kesiminde, tortu taşlardan oluşturulmuş iki mağara var. Üst mağara Gua Lanang (bay mağarası) ve alt mağara Gua Wadon (kadın mağarası) adını alır. Gua Lanang önünde, bir gölet ve üç şekil vardır. Mağaralar geçmişte ve şimdi meditasyon (uzlet) İslami bir ifade ile söylersek itikaf amaçlı yerler olarak kullanılmaktadır. Nitekim biz mağaraları gezerken bir yaşlı adam ‘bu mağarada yaşıyorum ve ölümü burada bekliyorum’ dedi.
ratu bokoRatu Boko Uzlet Mağarası
Hakkında: Lanang ve Wadon adlı iki mağara ören yerinde dikkati çekiyor. Kapı üzerinde kadın cinsel organını simgeleyen bir kabartma vardır. Hindu dininde tanrı Siwa kabuğu olan erkek cinsiyeti simgesidir. Her ikisi bir arada doğurganlık nedeni olup müreffeh olmanın nedeni olarak değerlendirilir.
Lambang yoni kadın cinsel organı Lingga ise erkek cinsel organını simgeler. (Foto 22.8.2012, Ratu Boko)
(Kementrian Kebudayaan dan Pariwisata) adlı Kültür ve Turizm Bakanlığının açıklama tabelasından aldığımız bilgilerin tıpkı yazımı İngilizce ve Endonezce olarak aşağıya alınmıştır.
Endonezce mağaralarla ilgili açıklama tabelası :
Gua Di situs Ratu Boko terdapat Gua Lanang dan Gua Wadon. Dinamakan gua wadon karena terdapat semacam relief yang menggambarkan alat kelamin wanita (lambang yoni) di atas pintunya. Yoni adalah simbol kelamin wanita, biasanya dilengkapi demgan lingga yaitu simbol kelamin laki-laki, yang merupakan salak satu t dewa siwa dalam agama hindu. Persatuan antara keduanya menyebabkan kesuburan. Diharapkan daerah di sekitar lingga dan yoni ikut menjadi subur dan makmur. Gua ini diduga berfungsi sebagai tempat untuk bersemedi. İngilizce mağaralarla ilgili açıklama tabelası: (Cave in Ratu Boko site there are Lanang Cave and Wadon Cave. It is called Wadon Cave because there is such a relief depicting female genitalia (Yoni symbol) above the door. Yoni is the symbol of female genitals, usually equipped with Lingga (a symbol of male genitals) Which is one of the representation of God Siwa in the Hindu Religion. The unity between Lingga and Yoni causes of fertility. It is expected that the area around it become fertile and prosperous. This cave is thought as a place to meditate in the past. Kementerian Kebudayaan dan Pariwisata) adlı tabeladan alınmıştır.)
RATU BOKO SÖYLENCESİ DURGA VE LORO JONGRONG HANIMEFENDİNİN HAZİN ÖYKÜSÜ
Anadolu nire Hint adaları nire; birbirlerinden haberleri olması olasılığı neredeyse hiç olmayan insanların benzeri söylenceleri sanki birbilerindne öğrenmişler de uyarlamışlar dercesine hafızalarına kaydettiklerini Troy Helen efsanesi ile anlatmak isteriz. Loro Jongorong hanımefendi ile Helen arasında ince bir önemli fark var. Birisi ihaneti diğeri ise güç ve enerjiyi simgeliyor. Yani birisi kötü kadın diğeri ise iyi hanım. Birisi kocasına ihanet edip bir krallığın yok olmasına neden olan 10 yıl süren savaş nedeni. Diğeri ise masum ve hakkaniyeti simgeliyor. O kadar da fark olacak birisi anaerkil doğu, diğeri de babaerkil batı kültür ürünü iki kadın. Zaten biz de efsanelerin olup olmadığına değil de verdikleri mesajlara bakarak insanların kafalarının için okumaya kararlıyız. Her neyse Hint kökenli Orta Cava üretimi efsanemize geçelim.
Ratu Boko ören yerinde bulunan Durga heykelleri Hindistan kıtasından Endonezya adalarına göç eden söylenceyi kanıtlıyor. Bu ülke söylencelerinde çoğunlukla beyler zalim, hanımlar ise mazlumdur.
Endonezya adalarına Hindistan yarımadasından gelen bir tanrıça efsanesi Ratu Boko ören yeri ile özdeşleşmiştir. Birisi kral (Bandung Bondowoso) ama hanım kızın kral babasının katili, diğeri ise prenses (Loro Jonggrang) ama babasının katiline bile tam bir red çekemeyecek kadar da mülayim. Zaten ret çekerse bu satırları
yazamayacağımıza göre söylence böyle gitmesi gerekiyor. Sonunda kendisini karşılıksız seven bir bey tarafından taşa dönüştürülen Loro Jonggrang hanım bugün Endonezya müzelerinde Tanrıça Durga’nın simgelediği bir efsanevi kişilik olarak karşımıza çıkıyor. Belki de bu nedenle Endonezya televizyonlarında günlük sıradan dizi filimlerde hep hanımlar beylere Osmanlı tokadını akşediyor olanca gücüyle. Bu arada aklımıza gelmeden edemiyoruz. (Foto: Durga heykeli)
BİR PRENSESİN HAZİN ÖYKÜSÜ
Bir varmış bir yokmuş Orta Jawa’da birisi Yogyakarta, Prambanan da Kerajaan Pengging diğeri de Magelang’da Kerajaan Baka adlı iki krallık varmış deyip söylenceye başlayalım.
Bir tarafta kahramanımız hanım kızın babasının ülkesi müreffeh ve mutlu bir yaşam içinde. Diğer tarafta da çevre krallıkların gözü üzerlerinde. Loro Jonggrang hanım güzel mi güzel. Güzeller güzeli bir kral kızıdır. (gadis yang ramping). Zaten adı da ince ve afet gibi güzel demek. Ülke müreffeh kızı da güzel olunca düşmanları da çok oluyor. Kötü komşu Baka Krallığı ile savaşa tutuşuyorlar. Açlık, suszuluk, savaş derken bir çok insan savaşta ölüyor. Bandung Bondowso savaşı kazanınca prensesin babasını öldürüyor. Bu arada kızını da görünce ona aşık oluyor. Evlenme teklif ediyor. Doğal olarak babasının katili ile evlenmek istemeyen prenses reddediyor gelen teklifi. Ancak kral ısrarcıdır. Israr ediyor. Sonunda iki şart ile evlenmeyi kabul ediyor. Birinci şart olarak Jalatunda adlı bir kuyu, ikincisi ise bir gecede 1000 tane tapınak inşa etmesini ister. Gerçekleşmesi imkansız koşullardır bunlar.
Bondowoso mağarada meditasyon yapıp rüyaya yatıyor. Cin mi şeytan mı anlayamadığımız işte öylesine varlıklardan da yardım istiyor. Tabiiki yardımı alıyor. Kuyuyu tamamlıyor. Ardından inşaatlar başlıyor. Gerçi bizim gezdiğimiz Ratu Boko alanında 999 tane tapınak yok ama... Bu civarlara bir yerlere tamı tamına 999 tane tapınak inşa ediyor. Sadece bir tane kalıyor.
Gerçi alanı büyütürsek Prambanan, Solo, Magelang, Kebumen yönlerine doğru genişletirsek söylencemiz gerçeğe yaklaşabilir.
Prenses gerçeği öğreniyor. Başaramamış ve bin tane tapınak inşa edememiştir. Rahatlıyor. Artık sabah olacaktır; kargalar, horozlar ötecek ve güneş doğacaktır. Güneş yükselmeye başlıyor. Aptal aşık kral öfkeleniyor, gidiyor köyde ne kadar hanım varsa hepsini topluyor. Hasat edilmilş pirinçleri dövüp samanlık yaparak büyük bir ateş yakmalarını ve doğu tarafında duman çıkarmalarını ve güneşin doğuşunu anlayamamasını ve geciktirmesini istiyor. Aşık olunca nevvare duruyor, beyin falan gidiyor bir yerlere, kral güneşin balçıkla sıvanamayacağını bilemiyor. Tabi prensens bunu da anlayınca evlenemiyor. Güneşi geri kaçıramayacağını anlıyor. Prens sevgilisine kavuşmak istiyor. Kuyuya inmesini istiyor. Oradan Güneşi göremesin diye. Bunu da başaramıyor.
Kızıyor öfkeleniyor sevgilisine ağır hakaretler ederek onu taşa dönüştürüyor. Taş deyip de geçmeyelim. Bu taş meşhur Durga tanrıçası.Güney Doğu Asya ülkeleri müzelerini süsleyen tanrıçadır bu. Aynı zamanda reenkarnasyon inancının da söylence kaynağı oluyor. Şimdi Candi Sewu olarak bilinen ve Prambanan tapınaklar alanında ana tapınağın kuzey'inde Durga heykeli Loro kayası olarak bilinmektedir. Hindu geleneği böylece bir tanrıça daha üretir.
(Bu makaleyi 22 Ağustos. 2012 günü Ratu Boko ören yerini gezerken çektiğimiz fotoğraflar, duvar açıklama panoları ile aşağıdaki sanal adreslerden faydalanarak hazırladık:
1. http://fr.wikipedia.org/wiki/Ratu_Boko
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Ratu_Boko
3. http://id.wikipedia.org/wiki/Situs_Ratu_Baka
(14.9.2013, Cumartesi, 14.26, 16.9.2013, Pazartesi , 12.02, Bogor, Parung, Waru Jaya, Cidokom, 24:5:2016, 08:24, Samsun İlkadım