Tarihin, tarımın ve siyasetin kesişim noktalarından biri olan Amasya, sadece geçmişin izlerini taşıyan bir müze şehir değil; aynı zamanda bugün değişen yapısıyla Türkiye’nin dikkatle izlenen merkezlerinden biri haline geliyor. Osmanlı’nın şehzadelerini yetiştirdiği bu kadim kent, bir yandan elması ve kirazıyla tarımda marka olurken, diğer yandan 2024 yerel seçimlerinde yaşadığı siyasi dönüşümle Türkiye gündeminin üst sıralarında yer aldı. Amasya’nın bu çok katmanlı yapısı, onu yalnızca bir şehir değil, bir hafıza mekânı, bir üretim üssü ve aynı zamanda bir dönüşüm sahnesi kılıyor.
Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Amasya, sadece elmasıyla değil; tarihi, tarımsal zenginlikleri ve değişen siyasi yapısıyla da dikkat çekiyor. Son yıllarda hem yerel yönetimdeki dönüşümle hem de yeniden önem kazanan stratejik konumuyla öne çıkan bu kadim şehir, binlerce yıllık geçmişiyle Türkiye'nin kültürel ve sosyoekonomik dokusunu yansıtan önemli merkezlerden biri. Bu yazıda Amasya'nın tarihsel gelişiminden tarım potansiyeline, nüfus yapısından siyasal değişimlerine kadar birçok yönünü mercek altına alıyoruz.Binlerce Yıllık Tarih: Amasya'nın Köklü Geçmişi
Amasya, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Hititler’den başlayarak Frigler, Lidyalılar, Persler ve Makedonlar gibi antik uygarlıkların izlerini taşıyan şehir, en parlak dönemlerinden birini M.Ö. 333-26 yılları arasında Pontus Krallığı'nın başkenti olarak yaşamıştır. Bu döneme ait kaya mezarları bugün hâlâ Yeşilırmak kıyılarında tüm ihtişamıyla yükselmektedir.Roma ve Bizans dönemlerinde "Metropolis" unvanını kazanan Amasya, İslam fethinden sonra Türklerin hâkimiyetine girmiştir. 1075 yılında Danişmendli Beyliği'nin eline geçen şehir, daha sonra Selçuklular ve Osmanlılar tarafından yönetilmiştir. Osmanlı döneminde önemli bir sancak merkezi olan Amasya, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Şehzade Mustafa gibi padişah adaylarının yetiştiği bir "şehzadeler şehri" olma kimliği kazanmıştır.Cumhuriyet döneminde ise tarih sahnesindeki rolü devam etmiş; 22 Haziran 1919'da yayımlanan Amasya Genelgesi, Kurtuluş Savaşı'nın ilk örgütlü bildirisi olarak tarihe geçmiştir. Aynı yılın ekim ayında imzalanan Amasya Protokolü ise Ankara ve İstanbul yönetimleri arasında kurulan ilk resmî iletişim olmuştur.Tarımın Kalbi: Amasya'nın Verimli Ovaları
Amasya, Yeşilırmak havzasında yer alması sayesinde oldukça verimli tarım arazilerine sahiptir. İlin toplam yüzölçümünün %45’i tarıma ayrılmış durumdadır. Bu alanların yaklaşık üçte biri sulanabilir olup, modern tarım uygulamalarıyla desteklenmektedir. Amasya’da tarım, sadece geçim kaynağı değil, aynı zamanda bir kültürdür.
En meşhur ürünü hiç kuşkusuz Amasya elmasıdır. İnce kabuğu, aromatik tadı ve uzun raf ömrü sayesinde sadece yurtiçinde değil, yurtdışında da rağbet görmektedir. Bunun yanında Amasya, Türkiye'nin önde gelen kiraz üretim merkezlerinden biridir. 25 bin dekara yakın alanda yetiştirilen kirazların büyük bir bölümü Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir.Tahıl ürünleri, baklagiller, şeker pancarı, soğan ve bamya gibi ürünler de ilin önemli tarım ürünleri arasındadır. Özellikle şeker pancarı ve nohut üretiminde Amasya, Türkiye ortalamalarının üzerindedir. Sebze üretiminde ise patates, çilek, marul ve domates gibi ürünler öne çıkar. Son yıllarda artan yatırımlarla birlikte meyve bahçeciliği gelişmiş, kapama elma ve kiraz bahçeleri yaygınlaşmıştır.Hayvancılık da Amasya’da önemli bir geçim kaynağıdır. Süt üretimi, yumurta ve et ürünleriyle desteklenen bu sektör, tarıma dayalı sanayinin gelişimine katkıda bulunur. İlde yem, un, süt ve et işleme tesisleri yer almaktadır.
