Endonezya’da en eski müslüman mezarı gizemini koruyor. Doğu Cava eyaleti, Gresik ilçesinin 5 km. kuzeyinde Manyar kasabası, Leran köyü’nde bulunan (2) Fatimah bint Maimun'un türbesi ve mezar taşı, Cava adasında İslâm varlığının en eski kanıtı olarak kabul edilir. Bu köy Tebalon ile Wanger ırmağı (kali) arasındaki alanda konuşlanmış olup Cava’nın en doğusunda Pasifik Okyanusu’na yakın bir yörededir. Ancak bu mezar taşı (nisan) Doğu Cava'da İslâmlaşmanın yaygın olduğu anlamına gelmez.
Yerel halk, mezar taşının, Cava'nın İslâmlaştırılmasında rol oynayan Prenses Dewi Suwari adlı bir prensesin mezarı olduğu bir efsanesinden kaynaklandığına inanmaktadır. Leran'dan çok uzak olmayan Gresik yakınlarında bulunan ve Hindistan'dan İslâm'ı yaymak için gelen (öl.1419/h.822) ilk vaiz (mubalig) Maulana Malik İbrahim'in de mezar taşı var. Bu nedenle, halk söylencesi Dewi Suwari'yi Gresik kasabasında eşi veya öğretmeni olarak bulunan ünlü bir vaiz ve tebliğci (mubalig) olan Maulana Malik Ibrahim ile bağdaştırır. Ancak bu rivayet mantıken kabul edilemez. Çünkü iki figür arasında 400 yıllık bir fark vardır. Rivayetlere veya söylenceye göre Dewi Suwari hanım İslâm'ı kucaklayan ilk yerlidir. Leran bölgesinden bahseden en eski yazılı kaynak olarak 1662 veya 1663'te yazılmış olan Banten Tarihi (Sajarah Banten) adlı vakayinamede Leran figürü Putri Dewi Suwari'nin Majapahit'in son kralı ile nişanlandığı ve Cava diyarının İslâmlaştırılması döneminden bahsedilir. Felemenk araştırmacı Jean Pierre Moquette (1856 – 1927) (3) Leran'ı ziyaret ettiğinde kaydettiği yerel efsaneyi de aktardı. Mezarın, Cava adası erken İslâm tarihinde önemli bir rol oynayan bir kral kızının (putri) mezarı olduğunu iddia eder. Yedi satır olan mezar taşıdır. (nisan) Türbe kubbesi beyaz kireçtaşı gibi küfekiden (batu kapur putih) yapılmış kare şeklindedir. Claude Guillot ile Ludvik Kalus’un, “En Eski Endonezya İslâm Kitabeleri” (Inskripsi Islam tertua di Indonesia, 2008) adlı eserinde yedi satırlı mezar taşı metni şu şekilde M.Yamin tarafından Endonezce’ye şöyle tercüme edildi: (4)
Birinci satırda besmele vardır. Rahman ve rahimolan Allah’ın adıyla 2.3. satırlar ise Rahman Suresi 25-26. ayet vardır. 2-3.satırda geçen ayetler özellikle Mısır'da müslüman kitabelerde yaygın bir alıntıydı. Dünyadaki her canlı fanidir. Fakat Rabbinizin görkemli ve görkemli yüzü ebedi kalır. Artık rabbinizin nimetlerinden hangisini inkâr edebilirsiniz? Bu kabir Fatimah bint Maimun adında şehit kurban olan bir kadının mezarıdır. Yedinci Cuma gününde vefat eden Putera Hibatu'llah. 475 yılında Recep ayının yedisinde bu dünyadan göçtü. Yüce Allah’ın merhametine sığındı. Asil ve soylu Peygamberiyle birlikte
Fatma Binti Meymun Bin Hiabetullah (Fatimah bint Maimun bin Hibatullah) kimdir?
Aralık 1082 (7 Recep 475) (5) Cuma günü ölen müslüman bir kadındı. Ludvik Kalus ile Claude Guillot adlı Fransız arkeologlara göre Leran mezar taşı veya taşları 108 (h. 475) yılına tarihlenir. Mezar taşları Kufi tarzı hat sanatında Arapça olarak yazılmıştır ve Endonezya İslâm adalarında bulunan en eski mezardır. Mezar taşı bulguları, Doğu Cava'nın kuzey kıyısındaki ilk müslüman cemaatin varlığına ilişkin arkeolojik verilerden birisidir. Kufi tarzı kitabe kıyı bölgesindeki göçmenler arasında Orta Doğu'dan göçmen gelen tacirler olduğunu gösteriyor. Çünkü benzer kufi tarzı mezarlar yaklaşık 500 km. kuzeybatıda bulunan Vietnam’ın güney sahilindeki Nin Tuan eyaleti Güney Champa‘da Phan Rang kentinde de vardır. Champa ile Doğu Cava ticaret ilişkisi, Güney Çin, Hindistan yoluyla Orta Doğu'ya uzanan 11. yüzyıl kıyı müslüman topluluklarının izlediği ticaret yolunun bir noktasıydı.
Söz konusu hanımın mezar taşı ile ilgili olarak Doğu Cava Malang İslâm Enstütüsü raporunda şu bilgi verilmektedir: (6)
“Yerel Endonezya toplumunda İslâm'ın yayılmasının en güvenilir kanıtı çoğunluğu mezar taşları olan bir dizi kitabelerdir. Doğu Cava'da bulunan en eski müslüman mezar taşı 475 H (MS 1082) tarihlidir. Bir kadının mezar taşı olup Maimun adında bir adamın kızıdır. Ancak mezar taşı aslında Cava'daki bir mezarın içine yerleştirilmemiş, ancak Orta Doğu'dan gelen ve karaya oturunca çapa atmış ve liman kenti Leran'da mahsur kalmış gibi görünüyor. Ölen kişi Endonezya kökenli olmayan bir müslüman gibi göründüğünden, kitabe Endonezya’da İslâm dinine açıklama yapamamaktadır.”
en eski İslâmi yazıtlar da bulunan Leran'ın mezar taşı uzun süredir yerel topluluk tarafından biliniyor, ancak 11. yüzyıldaki gerçek tarihsel bağlamıyla ilişkilendirilen unsurlar ne olursa olsun yazılı metinlerde, efsanelerde veya antik kalıntılarda bulunmuyor. Tüm veriler, 15. yüzyılla kabaca aynı olan bir döneme, yani Cava'nın erken İslâmlaşmasına yerleştirme eğilimindedir. Leran mezar taşı 1920'lerde Hollandalı araştırmacı J P Moquette ve Fransız araştırmacı Paul Ravaisse tarafından bilimsel olarak incelendi. Moquette'in mezar taşının Prenses Dewi Suwari'ye ait olmadığını, ancak Maimun bin Hibat Allah'ın mezarı olduğunu iddia etti. Bu görüş geniş kabul gördü. Moquette 495 Hicriyah (MS 1102) olarak okudu. Ancak Bu da açıkça gösteriyorki Fatimah'ın ölüm yılı Maulana Malik İbrahim'den çok uzaktı.
Bint Maimun kimdir?
Pakistanlı N. A. Baloch gibi, 'ın Leran'daki 10. yüzyılda kurulan Hibatulloh Hanedanlığı'ndan bir presnes olduğunu düşünen araştırmacılar var. Bu varsayım, mezar taşındaki kufi tarzda kaligrafi yazısının güzelliğine dayanmaktadır. Ancak Endonez araştırmacılar Baloch'a katılmazlar. Çünkü sultanat kelimesi adından önce geçmemektedir. Arkeolog Uka Tjandrasasmita'yı Takımadalar Arkeoloji İslâmı kitabında sadece sıradan insanların mezar taşı ve Doğu Cava'nın kuzey kıyısında bulunan ilk müslüman topluluğunun gerçekleriyle ilgili arkeolojik verilerden biri olarak kabul edilir. Uka, Kalus ve Guillot ile uzlaşarak, Bint Maimun bin Hibatulloh'un basit bir sosyal gruptan geldiğini, herhangi bir unvanının olmadığını belirtir.
Müzesi'nde saklanan ana mezar taşı olarak Fatimah'ın mezar taşına ek olarak, dört mezar taşı daha vardı. Taşın şekli ve türü nedeniyle, mezar taşlarının ana mezar taşı ile yakından ilişkili olduğu ortaya çıktı. Ancak yazıt çok daha bozuk ve bu nedenle şimdiye kadar dışlandı. Callus ve Guillot 1999-2000 yıllarında mezar taşlarını inceledi. Türbedeki beş mezar taşı bir bütün olarak tartışılmalı ve Leran'ın mezar taşları olarak adlandırılmalıdır. Buradan başlayarak, Kalus ve Guillot şaşırtıcı fikirler dile getirdiler. Onlara göre, mezar taşları yerinde yapılmışsa, Leran'da bir taş atölyesi olduğu olarak düşünülmelidir. Bununla birlikte, basit bir figürün (Fatimah) bu kadar uzak bir alanda bir atölyeye sahip olması mümkün değildir. Sadece bu da değil, bir mezar taşının derin bir çentiği vardır. Callus ve Guillot, çentikli mezar taşını, 11. yüzyılda aynı dönemde, taş ustaları (mason) tarafından çapa haline getirilen Hazar Denizi çevresindeki bölgeden yazılı bir mezar taşı ile karşılaştırdı. Leran'ın beş mezar taşı, bir gemi için başlangıç malzemesi veya balast olarak kullanılmak üzere orijinal mezarlıktan alınırken, bunlardan biri çapa olarak kullanıldı. Bize göre, taşlar Cava'ya bu şekilde ulaştı. Taşlar büyük olasılıkla 12. ve 14. yüzyıllar arasında Cava'ya geldi, çünkü Leran limanı 14. yüzyılda işlevisizdi. Takımadalarda, yerel mezar taşı üretimi, 14. yüzyılda Leran'dan uzak olmayan Trowulan'da ortaya çıkmıştı.
(1)https://www.youtube.com/watch?v=XB2RCSlhsZ8
(2) https://id.wikipedia.org/wiki/Leran,_Manyar,_Gresik
(3) Jean Pierre Moquette Cakarta Sawah Besar’da ölen Felemenk araştrımacı. 1873'te Hollanda'dan Cava'ya gelip. Surabaya yakınlarındaki Sidoarjo'da şeker plantasyonunda ve 'Kremboeng' fabrikasında muhasebeci olarak çalıştı. Ayrıca Surabaya'da pul ve madeni para satıcısıydı. Pul ve posta kırtasiye değişiklikleri ile tanındı. Filateli nümismatik ve şeker işindeki defter tutma çalışmalarının yanı sıra, şeker kamışı alanında bir araştırmacıydı.. 1900 yılında küratör olarak faaliyet gösterdiği Endonezya Nümismatik Kabinesini kurdu. 1900'lerin başında, 1924'te Amsterdam'daki Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisi'ne muhabir olarak atanıp etnografik ve tarihi araştırmalar yaptı. Posta kırtasiye ürünleri üretti. Eşyalarını koleksiyonculara ve Jean-Baptiste Moens gibi bazı damga satıcılarına sattı. Kuzey Sumatra ve Malay çevresine müslüman mezar taşları üzerinde çalıştı.
UPT Perpustakaan, Universitas Negeri Yogyakarta, Edisi Cet. ke-1 2008, ISBN/ISSN 9799101034. Jakarta 181p.16x24 cm. Fransa Uzak Doğu Araştırma Enstitüsü École française d'Extrême-Orient (EFEO) ile Endonezya’nın en büyük kitabevi KPG (Kepustakaan Populer Gramedia) işbirliğiyle yayınlandı. Jakarta-Paris ISBN 13: 978-979-910103-7. ISBN 10: 979-910103 Bu kitap, Fransa Dışişleri Bakanlığı, Cakarta Fransız Büyükelçiliği ile Cakarta Fransız Kültür Merkezi (Pusat Kebudayaan Prancis) işbirliğinde basıldı. kpg@penerbit-kpg.com. Site \\ veb: htpp:pencrbil -kpg.com
(5) Endonezya’da hicri tarihleri miladiye çevrimde ciddi bir sorun vardır. 2014 yılında Batı Cakarta Tambora çevresindeki camilerde de aynı sorunu gördük. Buradaki 1082 tarihi hatalıdır. 475 hicri tarih 1069 miladiye denk düşer. Çevrim işlemleri şöyle yapılacak 475 hicri 33’e bölünecek. Bulunan 14,35 rakamı 475’ten çıkarılacak.447 rakamı bulunacak. Ardından 447 rakamına 622 rakamı ilave edilecek. 1069 olacak. (AOM)
(6) Syf.22: Universitas Islam Negeri, Malang, Doğu Cava Laporan, Penelitian, FITK Fakultas Ilmu Tarbiyah dan Keguruan 2016 http://repository.uin-malang.ac.id/821/1/LAPORAN%20PENELITIAN%20FITK%202016.pdf