Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 83’üncü maddesinde düzenlenen milletvekili dokunulmazlığı, milletvekillerinin yasama görevini özgürce ve baskı altında kalmadan yerine getirmeleri amacıyla tanınan anayasal bir güvencedir. İki temel türü vardır: Yasama dokunulmazlığı ve mutlak dokunulmazlık (sorumsuzluk).
Yasama Dokunulmazlığı: Bir milletvekilinin seçimden önce veya sonra işlediği öne sürülen suçtan dolayı sorgulanamaması, tutuklanamaması ve yargılanamaması anlamına gelir. Ancak bu koruma vatana ihanet, ağır suçlar ve seçimden önce soruşturmasına başlanmış suçlar için geçerli değildir.
Mutlak Dokunulmazlık (Sorumsuzluk): Milletvekillerinin Meclis’te yaptıkları konuşma, verdikleri oy ve Meclis çalışmalarındaki beyanlarından dolayı hiçbir şekilde sorumlu tutulamamasıdır.
Dokunulmazlık Nasıl Kaldırılır?
Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması için izlenen süreç şu şekildedir:
Fezleke Hazırlanması:
Bir milletvekili hakkında savcılık tarafından bir suç isnadı varsa, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hazırlanan fezleke Adalet Bakanlığı’na iletilir.Meclis Başkanlığı’na Gönderilmesi:
Fezleke, Adalet Bakanlığı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı’na gönderilir.Anayasa ve Adalet Komisyonu’nda İnceleme:
Meclis Başkanlığı fezlekeyi Anayasa ve Adalet Komisyonu’na havale eder. Komisyon, dosyayı inceler, ilgili milletvekilinin ve gerekirse şikayetçinin savunmasını alır. Komisyon, dokunulmazlığın kaldırılması yönünde veya kaldırılmaması yönünde bir rapor hazırlar.Genel Kurulda Oylama:
Komisyondan çıkan rapor TBMM Genel Kurulu’na sunulur. Genel Kurulda milletvekilleri, dokunulmazlığın kaldırılıp kaldırılmamasına gizli oylamayla karar verir. Karar salt çoğunlukla alınır.Yargı Sürecinin Başlaması:
Dokunulmazlık kaldırıldığı takdirde, ilgili milletvekili hakkında yargı süreci başlatılabilir ve milletvekili mahkemeye çıkarılabilir. Ancak vekillik sona ermeden verilen cezalar, ceza kesinleşmedikçe infaz edilmez.
Kimlerin Dokunulmazlığı Kaldırılamaz?
Anayasa’ya göre milletvekillerinin sadece Meclis’teki oy ve sözlerinden dolayı sorumsuzluğu, ömür boyu geçerlidir ve kaldırılması mümkün değildir. Ancak diğer suçlardan dolayı yasama dokunulmazlığı kaldırılabilir.
Dokunulmazlık Kaldırılırsa Ne Olur?
Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili, ilgili suçtan yargılanabilir. Ancak milletvekilliği devam ettiği sürece, mahkûmiyet kesinleşmeden ceza infaz edilmez. Eğer yargılama sonucu kesin hüküm giyerse ve bu hüküm yasada belirtilen süre ve türde ise milletvekilliği de düşer.
Dokunulmazlık Tüm Suçları Kapsar mı?
Hayır. Dokunulmazlık, sadece “yasama faaliyetleri dışında işlenen suçlar” için geçerlidir. Ağır suçlar, seçim öncesi başlayan soruşturma ve vatana ihanet gibi istisnalar bulunur.
Siyasi ve Hukuki Bir Güvence
Milletvekili dokunulmazlığı, yasama faaliyetlerinin özgürce yürütülmesini sağlayan bir anayasal haktır. Ancak, istismar edilmemesi ve hukukun üstünlüğü ilkesiyle dengeli uygulanması toplumun beklentisidir.
Diğer Ülkelerde Milletvekili Dokunulmazlığı Nasıl Kaldırılıyor?
Dünya genelinde milletvekili dokunulmazlığı, yasama faaliyetlerinin bağımsızlığını korumak amacıyla pek çok ülkede uygulanıyor. Ancak her ülkenin süreci, uygulama kapsamı ve ayrıntıları farklılık gösterebiliyor. İşte bazı ülkelerdeki sistemler:
Almanya
Almanya’da milletvekili dokunulmazlığı oldukça kapsamlıdır. Bir milletvekilinin dokunulmazlığı, federal parlamentonun (Bundestag) izni olmadan kaldırılamaz. Suç isnadı söz konusu olduğunda savcılık fezlekeyi Bundestag’a iletir; ilgili komite konuyu görüşür ve ardından Genel Kurul’da oylama yapılır. Dokunulmazlığın kaldırılması kararı alınırsa milletvekili hakkında yasal süreç başlatılır.
Fransa
Fransa’da milletvekilleri hem Meclis’teki faaliyetlerinden hem de özel yaşamlarındaki bazı suçlardan korunur. Dokunulmazlığın kaldırılması için Adalet Bakanlığı’nın talebi üzerine Meclis Bürosu devreye girer. Komite ve Genel Kurul aşamalarından geçerek oylama yapılır. Yargılama süreci için Meclis’in açık izni gerekir.
İngiltere
İngiltere’de dokunulmazlık kavramı, daha çok “Parlamento ayrıcalığı” başlığı altında değerlendirilir. Milletvekilleri, parlamentodaki konuşmalarından ve oylarından dolayı yargılanamazlar. Ancak adi suçlarda ve parlamentonun dışındaki davranışlarda özel bir dokunulmazlık yoktur; diğer vatandaşlarla aynı şekilde yargılanabilirler.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
ABD’de Temsilciler Meclisi ve Senato üyeleri, kongre çalışmaları esnasında söyledikleri ve oyları nedeniyle yasal koruma altındadır. Ancak, vatana ihanet, ağır suçlar ve kamu düzenini bozan eylemler için dokunulmazlık geçerli değildir. Bir suç isnadında, Kongre’nin izni olmadan yasal işlem başlatılamaz, ancak acil suçüstü durumlarında dokunulmazlık hükümsüz kalır.
Yunanistan
Yunanistan’da milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılması için Meclis Başkanlığı’na başvuru yapılır. Meclis’te kurulan özel bir komisyon tarafından incelenen başvuru, Genel Kurul’un oylamasına sunulur. Dokunulmazlık ancak çoğunluk oyu ile kaldırılabilir.
Kısa Değerlendirme
Pek çok ülkede, dokunulmazlık genellikle parlamento üyelerinin görevleriyle sınırlı tutulur ve kaldırılması için parlamentonun iznine ihtiyaç vardır. Her durumda, bu ayrıcalık yasama faaliyetlerinin özgürlüğünü koruma amacı taşırken, istisnai durumlarda toplumun adalet beklentisiyle dengelenmektedir.
Haber: Kapsamhaber
