Sebepleri birden çok olup, tam olarak bilinmeyen noninfoksiyoz hastalıklardandır. Halk dilinde çakma adı ile adlandırılmaktadır.
Bu hastalık kötü alışkanlıklardan olup, belli bir nedeni henüz tam olarak saptanamamış ama bazı önemli hususların gagalamayı tetiklediği görülmüştür. Yalnız bilinen gerçek ise bulaşıcı olmadığı ve canlı mikro organizmalardan kaynaklanmadığı (mikrobiyal bir nedenin olmadığı) tamamen kümes bakım, beslenme ve yaşam şartlarına bağlı ve bireysel nedenlerden kaynaklandığıdır.Özellikle tavuklar çok meraklı hayvandır. Adeta bulunduğu ortamı kendilerine göre didik eder öğrenmeye çalışırlar. Bir o kadar da rahatlarına düşkündürler. Kanatlılarda tam bir sürü psikolojisi hakimdir. Beraberce kümese girmiyenleri hemen kabul etmezler. Kümes birleştirmeninde bir usülü var. Eğer bunu uygulamadığınız takdirde gagalamalar başlıyacaktır.Yine tavuklar bir kan ya da yara gördüğü an agresif hale gelir hepsi saldıracaktır. Bu durumda olanları çok acil kümesten hemen uzaklaştırıp, yaraları iyileştikten sonra kümese geri konmalıdır. Yapmadığınız takdirde yaralının bağırsaklarının çıkmasına, ölümlerin görülmesine neden olur. Gagalama kötü alışkanlıklardan olup, bulaşıcı olmayıp, başka kümeslere bulaşmazlar. Genetikte değildir. Genellikle kümes içi düzenlerin bilinçsizce değiştirilmesi ve hayvanların gürültü, dinlenme v.s şartlarının değişmesi bu rahatsızlığı tetikler.Gagalama SEBEPLERİ Nedir? * Kümeslerde normal kapasitenin üzerinde hayvan bulunması, bir birilerine direk temasları* Yemlik, suluk ve follukların az sayıda bulunması ve yemlik, suluk ve follukların başında izdiham yaşanması, bir birilerini iteklemeleri,* kümeslerde aydınlatma, havalandırma ve ısıtılmasında ki anormallikler. Tozlu, fazla sıcak, aşırı soğuk, rahatsız edecek gürültü, nem, koku gibi kümes içi değişen anormallikler.* Bit, pire, kene gibi Ekto parazitlerin varlığı, * Beslenme yetersizlikleri (Vitamin, mineral madde eksiklikleri gibi)Gagalama (kanibalizm yani çakma) kanatlıların birbirilerinin çeşitli yerlerini gagalaması, zarar vermesi, tüylerini çekmesi ve yemesi belirtileri ile anlaşılır. Eğer hemen tespit edip tedbir almazsanız bir anda bazıları kloakayı, başı, ibikleri, parmakları, sakalları gagalamakla beraber tüm tavuklar (tüm kanatlılar) bu yaralı hayvana saldırırlar hatta kurtaramazsanız kısa zamanda öldürürler. Gagalamanın türleri içinde en tehlikelisi kloakanın zedelenmesi ve kanatılması ve akabinde infeksiyonlara neden olmaları, bağırsakların dışarı çıkarak anında ölüme neden olmaktadır.PEKİ GAGALAMAYA NEDEN OLMAMAK İÇİN NE YAPILABİLİR?* Kümese kapasitenin üzerinde hayvan konulmamalıdır. Salma tavuklarda bu oran M2'ye 7-8 dir. Kafeslerde de bu oran 5-7 arasındadır. Hindilerde 2-3 dür.* Bit pire, kene, karasinek gibi ekto parazitlerle mücadele edilmeli, hayvanların kaşınmasına meydan verilmemelidir. Ayrıca iç parazit ilaçları da zamanın mutlaka yapılmalıdır.* Hayvanlara iyi bakım ve dengeli bir beslenme programı uygulanmalıdır.* Sağlıklı kümes koşulları sağlanmalıdır. Kümes etrafında özellikle gürültü, aydınlık kümeste düzeni bozacak şekilde olmamalı, kümes içine ışık hüzmesi kesinlikle düşmemelidir. Kümes içindeki inşaat ve tadilat kümes boşaldığında dezenfeksiyon öncesinde yapılmalıdır.* Eğer gagaları uzun var ise usülüne uygun kesilmelidir.* Yemlik ve suluklar yeterince olmalıdır. Tavuklar için bu rakam 35-40 tavuğa bir yemlik, nipel suluklarda 100 tavuğa suluk planlanmalıdır. İçeride bulunan fanlar, vantilatörler içerinin havasını hava cereyan yapmadan temizlemeli, içeride amonyak gazı birikmesine müsaade edilmemeli, tercihen fanlar 15 dakika çalışıp 30 dakika stop şeklinde yada kümesin özel durumlarına göre farklı versiyonlar uygulanmalıdır. Yine folluklar kümeste en loş bölgeye pencerelerden uzak yere yapılmalı, tavukların follukları kullanmaları esnasında izdiham olmıyacak şekilde folluk adedi ayarlanmalıdır. Özellikle 09.00 -11.30 saatleri arasında folluklar izdihama karşı iyi izlenmelidir. * Tavuklar kolay kolay üşümezler. Aşırı sıcak, nem ve aşırı soğuk tavukların düzenini bozar. Kümes içi ısısı gece ve gündüz 15°-22° arasında sabitlenmelidir. Bir gün başka diğer gün başka kümes hava ısısı kümes gayvanlarını agresif hale getirir.* Kümes aydınlatılmasına iyi dikkat edilmelidir. Yumurta verimi düşüklükleri ve gagalama genellikle ışıklandırmadan kaynaklanmaktadır. Kümese yeni giren yarkaların kümes ışığı 3-5 gün boyunca 24 saat yanıp sonra bir program dahilinde 13 saatten başlanıp 2-3 gün ara ile yarım saat artırılarak en sonunda 60-70 haftaya kadar günlük 16 saat ışık verilir. Eğer 70 haftadan sonra yaşa bağlı olarak yumurta veriminde düşme var ise ışık 17 saate çıkarılır. Günlük 16 saat ışıklandırmadan sonra gece boyunca kümes içine kesinlikle ışık yada hüzmesi girmemelidir. Aksi takdirde gagalama başınıza her an bela olabilir.* Vitamin ve mineral madde eksikliklerinde gagalama yaşanabilmektedir. Kümesinizle ilgili çalıştığınız klinik saha elemanından amino asit, mineral madde, vitamin premiksi ile bağırsak koruyucu probiyotiklerini isteyip beslenmeden kaynaklanan sorunları çözebilirsiniz. Yalnız en çok dikkat edilecek husus bu takviyenin dozları çok iyi ayarlanmalıdır aksi takdirde aşırı iri ve yumurta oluşumuna neden olunarak yumurtanın çıkmaması yada kanlı bir şekilde çıkması ile gagalamaya zemin hazırlanmış olunur. Kanatlılar kalsiyum ve mineral madde yetersizliğinden ya yumurtaları gagalar yada kırar yerler. Birbirlerinin tüylerini çeker ve yerler ve gagalarlar. Yine biliçsizce ilaç kullanımı özellikle çok sık ve yoğun antibiyotik kullanımı hayvanların biyo şimik kimyasını bozmakta, stres yapmakta yine gagalamaya zemin hazırlayabilmektedir.En son Bursa'da yaşanan bir vakıa:Ölenlerin otopsileri yapıldı bir şey bulunamadı. Hayvanlar bilakis sağlıklı ve güzel beslenmekteydi. En son çevrede ki spot ışıklarının kümese yansıması ile kümes içi huzurun kaybolması sonucu gagalamayı tetiklediği görüldü. Perde ile camlar kapatıldı hayvanlar gece rahat dinlenerek kümes içi huzur sağlandı. Ve yine follukların yanlış yere konması ve izdiham olup olmadığını tesbit için saat 09.00 -11.30 arası kümes izlendi ve diğer sorunun buradan kaynaklandığı görüldü. Ve gagala son buldu.Kümes sahiplerine EKŞEN Tarım ve Hayvancılık olarak tavsiyem her önüne gelenin önerilerini dikkate almayın bu hayvancılığı bilimsel metodu öğreten uzmanların önerilerini dikkate alın, herkesden olur olmaz usullerle yada ilaç özellikle rastgele antibiyotik kümesinizde kullanmayın deriz. Aksi takdirde kümesde ki hayvanlarınızın büyük çoğunluğunu kısa zamanda kaybedebilirsiniz. Sizlere hayırlı ve bol kazançlar dileriz.KAPSAM HABER/Mustafa Kemal Bektaş