Gelişen şehirler ve büyüyen nüfuslar, kentlerin doğal dokusunda kalıcı değişimlere yol açıyor. Son yıllarda Samsun’da yürütülen bilimsel bir çalışma ise, şehirleşme ile birlikte artan betonlaşmanın kent sıcaklıklarını rekor düzeylere çıkardığını ve buna karşılık yeşil alanların ne kadar kritik bir rol üstlendiğini gözler önüne serdi. Samsun Üniversitesi İklim Bilimi ve Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nden Araştırma Görevlisi Yiğitalp Kara’nın yürütücülüğünde, Missouri Üniversitesi ve Samsun Üniversitesi’nden akademisyenlerin katkılarıyla gerçekleştirilen bu araştırma, uydu teknolojisinin sunduğu güncel verilerle Samsun’un kentsel ısı haritasını gün yüzüne çıkardı.
Uydu Verileriyle 10 Yıllık Değişim Ortaya Kondu
Araştırmada, 2014 ve 2023 yıllarına ait Google Earth Engine platformunda işlenen Landsat 8 uydu görüntüleri analiz edildi. Özellikle yapılaşmanın yoğun olduğu merkez mahalleler ve sanayi bölgelerinde, 2014’te 25,3 °C olan ortalama yüzey sıcaklığının 2023’te 31,4 °C’ye yükseldiği belirlendi. Sanayi bölgelerinde ise sıcaklıklar 2014’te 27,5–30,0 °C arasında seyrederken, 2023’te bu değerlerin 39,8–41,2 °C’ye kadar ulaştığı kaydedildi. Yani bazı noktalarda son on yılda sıcaklık artışı 10 dereceyi buldu.
Araştırmayı yürüten Yiğitalp Kara, “Beton ve asfalt gibi geçirimsiz yüzeyler, gündüz emdiği güneş enerjisini gece boyunca salmaya devam ederek kent merkezlerinde ve sanayi bölgelerinde adeta bir ısı battaniyesi etkisi yaratıyor. Yoğun yapılaşma ve trafik yükü, sıcaklıkları daha da artırıyor” dedi.
Yeşil Alanlar Şehirleri Nasıl Serinletiyor?
Çalışma kapsamında kent merkezindeki parklar, mezarlıklar ve ormanlık bölgeler detaylı olarak incelendi. Yeşil alanlarda, yüzey sıcaklığındaki artış çok sınırlı kaldı. Örneğin, 2014’te 20,7 °C olan ormanlık ve büyük park alanlarındaki sıcaklıklar, 2023’te sadece 21,5 °C’ye çıktı. Su yüzeylerinde ise artış yalnızca 0,5 °C ile sınırlı kaldı.
Mezarlıklar, parklar ve yol kenarı ağaçlandırmalarının kentteki mikroklima üzerindeki etkisi de dikkat çekici. 2014 yılında bir mezarlık alanında yüzey sıcaklığı 20,9 °C iken, hemen bitişiğindeki yol ve binalarda sıcaklık 30,2 °C’ye çıktı. 2023 verilerinde ise organize sanayi bölgesindeki sınırlı sayıdaki yeşil alanların çevresindeki yapılara göre 8-10 derece daha serin olduğu görüldü.
Kentsel Isı Adası Etkisi Nedir, Neden Tehlikeli?
Uzmanlar, bu farkın kentsel ısı adası etkisinden kaynaklandığını belirtiyor. Kentsel ısı adası (SUHI), şehirdeki beton, asfalt ve diğer geçirimsiz yüzeylerin güneşten gelen ısıyı depolaması ve gece boyunca bunu geri salması sonucu şehir merkezlerinde sıcaklıkların kırsal ve doğal alanlara göre çok daha yüksek olmasına neden olan bir fenomen. Özellikle yaz aylarında, sıcak hava dalgalarıyla birleştiğinde, şehirde yaşayanlar için ciddi sağlık riskleri doğurabiliyor.
Yiğitalp Kara, “Araştırmamızda, yeşil alanların yoğun olduğu bölgelerde sıcaklıklar çevreye göre ortalama 8-10 °C, bazı sanayi bölgelerinde ise 12 °C’ye kadar daha düşük çıktı. Bu, kentlerde yeşil altyapının artırılmasının yalnızca görsel değil, aynı zamanda sağlık ve konfor açısından yaşamsal olduğunu gösteriyor” diyor.
Kentsel Planlamada Yeşil Dokuya Öncelik
Çalışmada ayrıca, küçük parkların, mezarlıkların ve yol kenarındaki ağaçlık alanların dahi şehirlerin ısınmasını önlemede kritik işlev üstlendiği vurgulandı. Araştırmacılara göre, bu tür mikro yeşil alanların artırılması şehirlerin iklim değişikliğine uyumunu güçlendirecek, sıcak hava dalgalarının etkisini azaltacak ve şehir sakinlerinin yaşam kalitesini yükseltecek.
“Şehirlerde yeşil alanların artırılması yalnızca bir peyzaj meselesi değil, halk sağlığının korunması ve iklim krizine dirençli kentler için bir zorunluluk” diyen Kara, şehir planlamasında yeşil altyapı yatırımlarının öncelikli olması gerektiğinin altını çizdi.
Bilimsel Bulgular Uluslararası Dergide
Samsun’da kentsel ısı adası etkisinin yıllar içindeki değişimini gösteren bu bilimsel bulgular, uluslararası düzeyde de dikkat çekti. Araştırmanın tamamı, dünyanın önde gelen bilimsel yayınlarından Atmosphere dergisinde yayımlandı. Çalışmaya katkı sunan isimler arasında Samsun Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Veli Yavuz ve Missouri Üniversitesi’nden Prof. Dr. Anthony R. Lupo da yer alıyor.
Sıcaklık Artışına Karşı Akıllı Kentler ve Yeşil Dönüşüm
Küresel ısınma, aşırı sıcaklık dalgalarının ve şehirlerdeki ısı adası etkisinin şiddetini artırıyor. Bu yüzden Samsun’daki bilimsel araştırmalar, sadece kent için değil, benzer iklim kuşağında olan tüm şehirler için yol gösterici nitelikte. Uzmanlar, belediyeleri, planlamacıları ve vatandaşları yeşil alanları koruma ve çoğaltma konusunda uyarıyor. Çünkü küçük bir park, bir mezarlık, hatta yol kenarındaki birkaç ağaç bile şehirdeki yüzey sıcaklığını hissedilir derecede azaltabiliyor.
Haber: Kapsamhaber
Uluslararası makalenin tamamı için:
https://www.mdpi.com/2073-4433/16/6/712
