1869 yılında Samsun, tarihinin en büyük felaketlerinden biriyle yüzleşti. 3 Ağustos günü başlayan ve iki gün süren Büyük Samsun Yangını, kentin tarihindeki en yıkıcı olaylardan biri olarak kayıtlara geçti. Yangının etkileri, şehirdeki sosyal ve ekonomik yapıyı derinden sarstı.
Tetkikler sonucunda, yanan alanın sahiplerine devredilmesine ve bu alanda 435 bina ile 280 dükkânın yeniden inşa edilmesine karar verildi. Yeniden inşa edilen yapılar, yangın riskini azaltmak amacıyla daha dayanıklı malzemelerle inşa edildi.Büyük Samsun Yangını, o dönem için yalnızca Samsun’u değil, tüm Osmanlı coğrafyasını etkileyen bir felaket oldu. Yangının ardından alınan önlemler ve şehirdeki yeniden yapılandırma çalışmaları, Samsun’un tarihine damga vurdu.Bu büyük felaket, yangın güvenliği konusunda bilinçlenmenin önemini ve etkili müdahale sistemlerinin gönemini bize anlatmaktadır. Büyük Samsun Yangını, kent tarihindeki en büyük felaketlerden biri olarak hafızalardaki yerini korumaktadır.
Yangının Başlangıcı ve Yayılması
Yangın, bugünkü Samsun Büyükşehir Belediyesi binasının karşısındaki Süleymaniye Medresesi'nde başladı. Medresenin hemen yanında bulunan petrol ürünleri satan bir dükkânda, petrolle dolu varillerin tutuşmasıyla alevler hızla büyüdü. Tahtadan yapılma binalar ve güneyden esen şiddetli rüzgâr, yangının tüm şehre yayılmasına neden oldu.Bu esnada şehirde panik havası hâkimdi. İnsanlar, evlerini ve iş yerlerini kurtarmak için mücadele etti. Ancak alevlerin gücü karşısında, müdahaleler yetersiz kaldı.
Hasar ve Kayıplar
Yangında toplamda 415 ev tamamen kül oldu. Danişmendliler döneminde inşa edilmiş Samsun Kalesi’nde bulunan Kale Mahallesi’ndeki yaklaşık 500 ev de alevlere teslim oldu. İç Kale’deki cephanelik ise yangından Hasan Paşa’nın çabaları sayesinde kurtarıldı. Cephaneliğin patlaması durumunda felaketin boyutlarının çok daha büyük olacağı tahmin ediliyordu.Yananlar arasında 10 cami, 5 büyük han ve çok sayıda dükkân bulunuyordu. Özellikle Taşhan ve Bedesten gibi sağlam yapılar dahi yangının etkisinden kurtulamadı. Bu iki binaya yangın sırasında birçok eşya taşınmış olsa da tüm mallar yok oldu.Halkın Durumu ve Tepkiler
Yangın, Samsun halkını perişan etti. Evlerini, iş yerlerini ve eşyalarını kaybeden halk, tarlalarda kurulan geçici kamplara sığındı. Yetkililer, ekmek dağıtarak halkın temel ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştı. Ancak halk arasında, yangın söndürme çalışmalarında yetkililerin yeterince etkin olamadığına dair söylentiler yayıldı.Fransa’nın Samsun Konsolosu tarafından İstanbul’daki Fransız Büyükelçiliğine gönderilen raporda, yetkililerin yoğun çabalarına rağmen yangının durdurulamadığı belirtilmiştir. Konsolos, şehrin yeniden ayağa kalkabilmesi için dış yardıma ihtiyaç duyulduğunu ifade etmiş ve destek çağrısında bulunmuştur.Tetkik Çalışmaları ve Yeniden İnşa
Yangın sonrasında, Canik Vilayeti Baş Mühendisi Mösyö Briyo ve Hırsan Efendi tarafından kapsamlı tetkik çalışmaları yapıldı. 125.000 metrekarelik bir alanın birinci derece zarar gördüğü tespit edildi. Özellikle 500x250 metrelik bir alanda ahşap yapılardan geriye hiçbir şey kalmamıştı.