Kavak: Binlerce Yıllık Tarihin Ev Sahibi

Samsun'un tarihi ilçesi Kavak, konumu itibariyle binlerce yıl boyunca çok sayıda farklı kültüre ev sahipliği yapmış önemli bir yerleşim merkezidir. İlçenin en eski yerleşim yeri, Kavak'ın kuzeydoğusunda bulunan Kaledoruğu Höyüğü'dür. Bu yerleşim alanı, kıyı bölgeleri ile iç kesimler arasındaki ticaret yolları üzerinde yer alması ve su kaynaklarına yakınlığı nedeniyle stratejik bir konuma sahiptir.

Kaledoruğu Höyüğü ve Tarihi Katmanlar

Kaledoruğu Höyüğü'nde gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda, Osmanlı, Selçuklu, Bizans, Roma ve Hitit medeniyetlerine ait kültür kalıntılarına rastlanmıştır. Kazı çalışmalarının alt katmanlarında Hititler’e ait izler bulunmuş ancak bu uygarlığın bölgede yoğun bir yerleşim kurmadığı, daha çok garnizon olarak kullandığı anlaşılmıştır. Kazıların daha derinlerinde Bakır Çağı'na ve Geç Demir Çağı'na ait buluntulara da ulaşılmıştır.

Hititler, Frigler ve Diğer Medeniyetler

M.Ö. 1650-1200 yılları arasında Hititler bölgeyi kontrol etmiş, daha sonra Frigler tarafından ele geçirilmiştir. Ancak bu dönemlerde Kavak’ta yerleşim ve kültürel faaliyetlerde bir duraklama yaşandığı, bu nedenle net yerleşim ipuçlarına ulaşılamadığı anlaşılmaktadır. M.Ö. 700'de Kimmerler, ardından Miletliler ve Yunan şehir devleti Atina, M.Ö. 370’de ise Persler bölgeye hâkim olmuştur. Büyük İskender’in Persleri yenmesiyle Kavak, Makedonya İmparatorluğu’na dâhil olmuştur. M.Ö. 64’te Roma İmparatorluğu'nun, 395 yılında ise Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmiştir.

Türklerin Kavak’a Girişi

11. yüzyılın sonlarında Danişmendli Devleti tarafından başlatılan Türk akınlarıyla, Kavak ve çevresinde Türk hâkimiyeti başlamıştır. Emir Danişmend’in fetihlerinden sonra bölge, kısa bir süre daha Bizans'ın elinde kalmış, ancak 1185-1186 yıllarında Selçuklu hükümdarı II. Kılıçarslan tarafından tamamen Türk topraklarına katılmıştır. Samsun ve Kavak, Selçuklu dönemi boyunca Türk yerleşim alanı olmuştur. 1219’da Moğol istilasıyla Anadolu'ya göç eden Türkmenler de Kavak ve çevresine yerleşmiştir.

Osmanlı Dönemi ve Kavak

Osmanlı İmparatorluğu, 1398 yılında Yıldırım Bayezid döneminde Samsun ve Kavak’ı Osmanlı topraklarına katmıştır. Ankara Savaşı'nın ardından bir süre karışıklık yaşansa da, 1419’da Kavak tamamen Osmanlı hâkimiyetine geçmiştir. 15. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar Kavak kazasında yerleşim yerlerinin sayısı giderek artmış, birçok köy ve mezra kurulmuştur. Bu dönemde köy adları genellikle yerleşen aşiret, oymak veya cemaat isimlerinden türemiştir.

Kavak’ın Nüfus Yapısı

1493 yılı nüfus sayımlarında Kavak, Samsun’a bağlı bir nahiye olarak kaydedilmiştir. Nüfusu 53 nefer olarak tespit edilen Kavak, tarımsal faaliyetlerin sınırlı olduğu bir bölge olduğundan güçlü beylerin veya toprak ağalarının ortaya çıkmadığı bir yerleşim yeri olmuştur. 1872 Trabzon salnamesine göre Kavak’ın erkek nüfusunun dağılımı şu şekildedir: 5432 Müslüman, 576 Rum, 11 Ermeni ve 340 Çerkez olmak üzere toplamda 6539 kişi.

Kavak, binlerce yıllık tarihi boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, ticaret yollarının üzerinde stratejik bir yerleşim alanı olarak dikkat çekmiştir. Bölgedeki yerleşim ve kültürel miras, Osmanlı döneminde de devam etmiş, günümüzde Kavak, bu zengin tarihi mirasıyla varlığını sürdürmektedir.