Montaigne'in Denemeler'ine Yeniden Bakış

Michel de Montaigne’in, edebiyat dünyasında "deneme türünün pîri" olarak kabul edilen ünlü eseri "Denemeler", M. Halistin Kukul tarafından yeniden ele alındı. Kukul, yıllar önce okuduğu bu esere tekrar göz atarken, Montaigne’in Batılı bir yazar olarak sergilediği önyargılı yaklaşımı ve Türkler hakkında dile getirdiği çelişkili ifadeleri eleştirdi.

Kukul, Batılı yazarların ve şairlerin tarafsızlık konusunda çoğu zaman sınıfta kaldığını ifade ederken, Montaigne’in de bu durumdan bağımsız olmadığını belirtti. Ona göre, Montaigne "hür muhakeme yapar gibi görünen", ancak çoğu zaman kendi kültürel ve dini inançlarından taviz vermeyen bir yazardır. Montaigne’in Türkler hakkındaki düşüncelerinin çoğunun ikinci el kaynaklardan alındığına dikkat çeken Kukul, özellikle Guillaume Postel ve Halkokondil gibi isimlerden edindiği bilgilerle şekillenen değerlendirmelerin hatalı ve önyargılı olduğunu vurguladı.

Kukul, Montaigne’in "Fatihlerin en zâlimi olan Selim" ifadesini sert bir şekilde eleştirerek, bu ifadenin tarihsel bir yanılgıya dayandığını söyledi. Osmanlı padişahlarından Yavuz Sultan Selim, II. Selim ve III. Selim arasında yapılan hatalı bir genelleme olduğunu belirten yazar, Montaigne’in Yavuz Sultan Selim’i hedef aldığını düşündüğünü dile getirdi. Bunun yanı sıra Montaigne’in, Müslümanlar ve İslam dini hakkında kullandığı küçümseyici ifadeler de Kukul’un eleştirilerinden nasibini aldı.

Montaigne’in Türklerle hiçbir doğrudan teması olmamasına rağmen, başkalarının görüşlerini kendine mal ederek fikir yürütmesini eleştiren Kukul, bu durumun sadece Montaigne’e özgü olmadığını, Victor Hugo, Voltaire ve Shakespeare gibi diğer Batılı yazarlarda da benzer bir tutumun görüldüğünü belirtti. Ayrıca, Batılı yazarların, Mevlâna Celaleddin Rumi ve Yunus Emre gibi Türk milletinin evrensel şair ve düşünürlerini görmezden gelmelerini, başka bir "körlük" olarak nitelendirdi.

Yazının sonunda Kukul, Türk edebiyatında deneme türünün önemli temsilcilerine dikkat çekti. Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Peyami Safa, Sabahattin Eyüboğlu ve Nurettin Topçu gibi isimlerin bu alanda önemli eserler verdiklerini hatırlatan yazar, bu isimlerin milli değerlere bağlılıkları ve adil yaklaşımlarıyla Batılı yazarlardan ayrıldığını ifade etti. Makalenin tamamı