Türk Milliyetçiliğinin Fikir Babası Ziya Gökalp kimdir?

Ziya Gökalp (23 Mart 1876, Diyarbakır – 25 Ekim 1924, İstanbul), Türk düşünce tarihine damga vurmuş bir yazar, toplum bilimci, filozof, şair ve siyasetçidir. “Türk milliyetçiliğinin fikir babası” olarak bilinen Gökalp, Türkiye'nin modernleşme sürecinde önemli rol oynamıştır.

Ziya Gökalp, 23 Mart 1876 tarihinde Diyarbakır'da doğdu. Eğitimine burada başlayan Gökalp, Mektebi Rüştiye-i Askeriyye'de (Askeri Ortaokul) eğitim görürken özgürlük düşüncesiyle tanıştı. Bu dönemde özgürlük düşüncesini aşılama konusunda hocası Kolağası İsmail Hakkı Bey'in büyük etkisi oldu. Babası'nın kaybı ile 1890 yılında amcası Müderris Hacı Hasip Bey’den İslam ilimleriyle ilgili dersler almaya başladı.

Gökalp, eğitimine İstanbul’da devam etmek istemişse de bu imkanı bulamayınca, Diyarbakır'da İdadi Mülkiye’ye (Sivil Lise) kaydoldu. Okul sürecinde, "Padişahım Çok Yaşa" yerine "Milletim Çok Yaşa" diye bağırması nedeniyle soruşturma geçirdi ve 1894 yılında okuldan ayrılmak zorunda kaldı.

Siyaset ve Düşünce Hayatı

II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte, Gökalp aktif siyasete atıldı ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Diyarbakır şubesini kurarak temsilcisi oldu. Aynı dönemde "Peyman" gazetesini çıkaran Gökalp, Türk dünyasını birleştiren bir devlet kurulmasını savunan fikirlerini "Altun Destanı" adlı eserinde dile getirdi. 1912’de Meclis-i Mebûsan’a Ergani/Maden (Diyar-ı Bekir) mebusu olarak seçildi. Ancak Meclis'in kapanmasıyla Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak akademik hayatına devam etti.

Gökalp’in Türkçülük, İslamcılık ve çağdaşlaşma konusundaki düşünceleri, o dönemin fikir hayatına yön verdi. İstanbul Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü olarak atanması, onun Türk üniversitelerine toplumbilimi (sosyoloji) kazandırmasını sağladı. Bu alandaki çalışmaları, Türkiye’de sosyoloji disiplininin temellerini attı.

Eserleri ve Fikirleri

Gökalp, düşüncelerini büyük ölçüde Türkçülük üzerine inşa etti. Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer alarak, Türk Yurdu dergisi başta olmak üzere birçok dergide yazılar yazdı. Türkleşmek-İslâmlaşmak-Muasırlaşmak başlıklı yazı dizisinde, Türk toplumunun modernleşme sürecine yönelik önemli fikirler ortaya koydu. Gökalp, "Kızıl Elma" (1914), "Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak" (1918) ve "Yeni Hayat" (1918) gibi eserleriyle Türk düşünce hayatına büyük katkılarda bulundu.

Birinci Dünya Savaşı sonrası, Osmanlı Devleti'nin yenilgisiyle birlikte tüm görevlerinden alındı ve 1919’da İngilizler tarafından tutuklanarak Malta’ya sürgün edildi. Burada geçirdiği süre boyunca toplumbilim ve felsefe üzerine dersler verdi, mektuplaşmalarını ise daha sonra “Limni ve Malta Mektupları” adı altında yayımladı.