İslam inancında Allah’ın varlığı ve birliği temel bir esastır. Bu inanç, insan aklının çıkarımlarına ve ilahi vahyin ışığında gelen kanıtlara dayanmaktadır. Akli deliller, insanların düşünerek Allah’ın varlığına ve birliğine ulaşmasını sağlarken, naklî deliller ise Kur’an-ı Kerim ve peygamberlerin sözleriyle bu inancı destekler. Peki, akli ve naklî deliller nedir ve Allah’ın varlığını ve birliğini nasıl ispatlar?
Akli Deliller
Akli deliller, insanın Allah’ın varlığına ve birliğine düşünme yoluyla ulaşabileceği kanıtlardır. İslam inancına göre, evrenin düzeni ve varlıkların mükemmel uyumu, insanın aklını kullanarak Allah’ın varlığını ve birliğini kavramasına olanak sağlar. Akli delillerin en bilinen örnekleri şunlardır:- Düzen ve Tasarım Delili (İntizam Delili): Evrenin ve doğanın düzeni, her şeyin bir plan ve denge içinde yaratıldığını gösterir. Güneşin, gezegenlerin, insanların, hayvanların ve bitkilerin uyum içinde var olması, bu düzenin tesadüfen olamayacağını ve bu düzene bir yaratıcı olan Allah’ın müdahale ettiğini gösterir.
- İlk Sebep Delili (Hudûs Delili): Her şeyin bir sebebi olduğu fikrinden hareketle, evrenin de bir sebebi olmalıdır. Evrenin varlığı, onu yoktan var eden bir yaratıcıya muhtaçtır. Bu yaratıcı ise Allah’tır. Allah, hiçbir sebebe bağlı olmadan var olan tek varlıktır.
- İmkân Delili: Evrenin varlığı mümkündür, yani var olabilir de olmayabilirdi de. Ancak, bu varlığın gerçekleşmesi, bir yaratıcının müdahalesi ile olmuştur. Evrenin kendi kendine var olması imkânsızdır, dolayısıyla onu var eden bir güç, yani Allah olmalıdır.
- Gaye ve Hikmet Delili: Her varlığın bir amacı vardır ve bu amaç doğrultusunda işlev görür. İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler belirli bir amaçla yaratılmıştır. Bu da her şeyin tesadüfen olmadığını, aksine bilinçli bir yaratılış olduğunu gösterir. Bu yaratılışı sağlayan da Allah’tır.
Naklî Deliller
Naklî deliller ise Allah’ın varlığı ve birliğini vahiy yoluyla, yani Kur’an-ı Kerim ve peygamberlerin sözleriyle açıklayan kanıtlardır. İslam dininin temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın varlığı ve birliği pek çok ayetle dile getirilir. Naklî delillerin başlıcaları şunlardır:- Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın Birliği: Kur’an’da Allah’ın varlığı ve birliği üzerine pek çok ayet bulunmaktadır. Özellikle İhlas Suresi bu konuda önemli bir delildir: “De ki: O Allah birdir. Allah Samed'dir (her şey O'na muhtaçtır, O ise hiçbir şeye muhtaç değildir). O doğurmamış ve doğurulmamıştır. Hiçbir şey O'na denk değildir.” (İhlas Suresi, 1-4). Bu ayetler, Allah’ın birliğini ve hiçbir şeye ihtiyaç duymadığını açıkça belirtir.
- Peygamberlerin Sözleri: Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) ve diğer peygamberler, insanlara Allah’ın varlığını ve birliğini tebliğ etmişlerdir. Peygamberlerin hayatı ve sözleri, Allah’a iman etmenin ve O’nun birliğini kabul etmenin insanlık için ne kadar önemli olduğunu gösterir. Peygamber Efendimiz, Allah’ın birliğine inananların kurtuluşa ereceğini, O’na ortak koşanların ise yanılgı içinde olduğunu sıkça dile getirmiştir.
- Kur’an’da Evrenin ve İnsanların Yaratılışı: Kur’an’da Allah’ın evreni ve insanları yaratmasına dair birçok ayet bulunmaktadır. “O, gökleri ve yeri hak ile yaratmıştır. O, geceyi gündüze bürüyor, gündüzü de geceye bürüyor. Güneşi ve ayı da emrine boyun eğdirmiştir. Her biri belirli bir süreye kadar hareketine devam eder. İyi bilin ki, O mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.” (Zümer Suresi, 5). Bu ayet, evrendeki her şeyin Allah’ın kontrolünde olduğunu ve O’nun yarattığı mükemmel düzeni vurgular.
- Peygamberlerin Mucizeleri: Allah’ın varlığı ve birliği, peygamberler aracılığıyla gönderilen mucizelerle de insanlara kanıtlanmıştır. Hz. Musa’nın denizi ikiye ayırması, Hz. İsa’nın hastaları iyileştirmesi gibi mucizeler, Allah’ın peygamberlerine verdiği gücü ve O’nun varlığını ortaya koyan naklî delillerdir.