Bugün Azerbaycan'ın en güzel köşelerinden biri olan Zengilan ilinin ermeni eşkıyaları tarafından işgal edilmesinden 26 yıl geçti.
Uzun yıllar boyunca Dağlık Karabağ ve Lachin, Kalbajar, Gubadli, Zengilan, Jabrayil, Fuzuli Aghdam (ilçe merkezinin büyük bir kısmı) ve Fuzuli (ilçe merkezinin büyük bir kısmı) ve çevresindeki bölgelerin çoğu Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. Böylece, 1989-1993 döneminde Azerbaycan topraklarının% 20'den fazlası işgal edildi.
Not edelim ki, 1988 yılının fevralından 1991 yılı sonuna kadarki dönemde Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ sorunu SSCB'nin iç sorunu olarak kabul ediliyordu. Ancak, SSCB'nin dağılmasından ve Azerbaycan ile Ermenistan'ın bağımsızlığının restorasyonundan sonra, çatışma hızla uluslararası hale geldi ve devletlerarası bir çatışmaya dönüştü. Bu çatışma sadece çeşitli aktörler ve çıkarları arasındaki çatışmada bir dönüm noktası değil aynı zamanda çatışan taraflar üzerinde bir etki ve baskı mekanizması haline gelmiştir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, Azerbaycan'ın uluslararası sınırları (diğer sendika cumhuriyetlerinin sınırları gibi) uluslararası toplum tarafından "uti possidetis juris" ilkesiyle, yani bağımsızlık zamanında var olan eski idari sınırlar içinde tanındı. Bu, 8 Aralık 1991 tarihli Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Kurulmasına İlişkin Anlaşma’da da belirtilmiştir. Bu Anlaşmanın 5. Maddesi uyarınca, "Akit Taraflar, birbirlerinin toprak bütünlüğünü ve Birlik içindeki mevcut sınırların dokunulmazlığını tanır ve saygı gösterirler."
Bu bağlamda, bu anlaşmanın 21 Aralık 1991'de Alma-Ata'da imzalanan ve Azerbaycan ve Ermenistan da dahil olmak üzere eski eski Sovyet cumhuriyetleri tarafından imzalanan protokolle onaylandığını hatırlatmak gerekir.
Tarihe bakalım: 30 Ocak 1992 Azerbaycan, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'nın bir üyesidir (CSCE, 1 Ocak 1995'ten bu yana Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü'nü (AGİT) yeniden adlandırdı, 2 Mart 1992 ve Birleşmiş Milletler (BM) üyesi oldu.
b’nin Helsinki Ek Toplantısı, Minsk sürecinin temellerini attı ve en kısa zamanda CSCE’nin himayesinde Dağlık Karabağ konulu bir konferans toplamaya karar verdi.
Konferans, CSCE ilkeleri, taahhütleri ve hükümleri temelinde krizin barışçıl bir şekilde müzakere edilmesi için kalıcı bir forum olacaktı.
Belgede ayrıca: "Dağlık Karabağ'ın seçilmiş ve diğer temsilcileri, katılımcı ülkelerle istişarelerin ardından Konferans Başkanı tarafından ilgililer olarak davet edilecek." Burada adı geçen "Dağlık Karabağ'ın seçilmiş ve diğer temsilcileri", Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesindeki Ermeni ve Azerbaycan topluluklarının temsilcileri anlamına gelir. Belge bu toplulukları paydaş olarak öngördü. Aynı zamanda, anlaşmaya varılması durumunda, ermeni silahlı kuvvetlerinin Azerbaycan'ın işgal altındaki bölgelerinden çekilmesini içeren Minsk konferansı, Dağlık Karabağ bölgesindeki her iki topluluktan da paydaşları davet ediyor olarak düşünülebilir. Not edəlim ki,1992 yılında, Minsk Grubu başkanı bazı temelsiz Ermenistan iddialarına cevap olarak Azerbaycan ve Ermenistan'ın Dağlık Karabağ topluluklarının eşitliği hakkında bir açıklama yaptı:
“İtalyan Konuşmacı, diğer Minsk Grubu üye ülkeleri arasında Ermenistan tezi ile istişareler sırasında görüş birliği bulamadı.
Bu teze göre, 24 Mart’ın görev süresi Dağlık Karabağ’ın Ermeni tarafının Azerbaycan’a egemen olmasına, hatta ilk partiye “seçilmiş temsilciler” demesine izin veriyor (CSCE 279 mektubu, Prag, 15 Eylül 1992). Bu konunun 1992 yılında, Minsk Grubu'nun oluşumunun en başında netleştiği ve Dağlık Karabağ toplumlarının her ikisinin de eşit haklara sahip olduğu belirtildi.
1992 yılının başındaki olaylara atıfta bulunarak, Dağlık Karabağ çatışmasının çözümüne dair Minsk’teki barış konferansı, askeri operasyonların yoğunlaşması ve Mayıs 1992’de ermeni silahlı gruplar tarafından Şuşa ve Lachin’in çökmesiyle tetiklendi. “Azerbaycan nüfusunun hala yaşadığı Şuşa’nın düşmesiyle, eski NKVD’nin etnik temizliği tamamlandı ve eski NKVD’yi çevreleyen Lachin bölgesini işgal ettikten sonra, ordu özerk bölge topraklarından çekildi.
1993 yılının sonuna kadar, altı tane daha Azerbaycan bölgesi (Kelbecer, Akdam, Fuzuli, Cebrail, Kubadli ve Zengilan) işgal edildi ve bu bölgelerdeki Azerbaycan nüfusu kalıcı olarak yerlerinden edildi.
Dolayısıyla, 12 Mayıs 1994'te ateşkes anlaşması yürürlüğe girdiğinde, NKR ve yedi çevre alanın toprakları Azerbaycan'ın kontrolünde değildi.
Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ ihtilafı sonucunda Azerbaycan çok büyük maddi ve manevi zarar gördü.
"1988-1993'te 900 yerleşim yeri, 150.000 ev, 7.000 kamu binası, 693 okul, 855 kreş, 695 tıp kurumu, 927 kütüphane, 44 tapınak, 9 cami, 473 tarihi eser, saray ve müze" dedi. Binlerce müze sergisi, 6.000 sanayi ve tarım işletmesi, 160 köprü ve diğer altyapı tesisleri imha edildi ”.
Bu çatışma sonucunda, askeri operasyonlarda 20.000 Azerbaycanlı öldürüldü, 50.000 kişi yaralandı, 4.000 kişi öldü ve 2.000'den fazla Azerbaycanlı yakalandı ve rehin alındı.
Tarihe bakalım: 1993 yılında BM Güvenlik Konseyi, Azerbaycan topraklarının işgaline ilişkin dört karar (822 (1993),853 (1993),;874 (1993) ve 884 (1993))) aldı. Bu kararlar Dağlık Karabağ bölgesinin Azerbaycan'a ait olduğunu açıkça ortaya koyuyor.
Aynı zamanda, bu belgeler Azerbaycan Cumhuriyeti'nin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü, uluslararası sınırların dokunulmazlığını ve toprak kazanmak için güç kullanımının kabul edilemezliğini teyit etmektedir.
Bu kararlarda belirtilen şartlardan biri, tüm askeri harekatların derhal durdurulması ve işgalci kuvvetlerin Azerbaycan Cumhuriyeti'nin işgal altındaki tüm bölgelerinden derhal, eksiksiz ve koşulsuz olarak çekilmesidir.
Aynı zamanda, hemen hemen bütün kararlar, Genel Sekretere ve ilgili uluslararası kuruluşlara, çatışmadan etkilenen sivillere insani yardım sağlamanın yanı sıra mültecilere ve yurt içinde yerlerinden edilmiş kişilere daimi ikametgahlarında yardımcı olmaları için çağrıda bulundu.
Zengilan bölgesinin tarihi ve mesleği hakkında bilgi:
Zengilan bölgesi, 1930 yılında idari bölge birimi olarak kurulmuştur. Kuzey'de Gubadli, doğuda Jabrayil, güneyde İran İslam Cumhuriyeti ve batıda Ermenistan ile sınır komşusudur. Bakü-Julfa-
İşgal öncesinde, bir şehir, kasaba ve 83 köy olan Zengilan'da 9 okul öncesi, 34 ortaokul, teknik ve meslek okulu, 35 kütüphane, 8 kültür evi, 23 kulüp kurumu ve 22 sinema vardı.
Avrupa'daki en büyük yaprak dökmeyen orman bu bölgedeydi. Artık ermeniler bu ağaçları kesip yurtdışına satıyorlar. Mermer, altın, granit ve diğer yer altı kaynakları da işgalciler tarafından yağmalandı.1974 yılında kurulan Basitçay Devlet Doğa Koruma Alanı yıkılmıştır. Yedek ağaçları kesen ermeniler mobilya endüstrisinde bunları kullanıyor. Zengilan ayrıca arkeolojik ve mimari anıtlar bakımından zengindir. Bunların en büyüğü "Şahri Şerif" olarak bilinen ortaçağ kentinin kalıntılarıdır.
Zengilan, 1988'den Kasım 1993'e kadar düşmandan sürekli saldırı ile işgal edilen son bölgedir. Karabağ savaşında 188 şehit veren Zengilan rayonunun 44 sakini kayıp sayılır. Kubadlı ve Cebrayıl rayonlarının işgali sonucunda ablukaya düşen Zengilan nüfusu çıkış yolunu Araz çayından İran topraklarına geçmekte görüyordu. Aksi takdirde, ikinci Hocalı trajedisi olabilirdi.
1993 Ekim 28-den 29-na keçen gece işgalci ermeniler Zengilan bölgesini ele geçirdi.
Biz topraklarımızı barış yoluyla geri almak istiyoruz.Böyle olmadığı takdirde, yurt yerlerimizi yağı düşmandan askeri yolla özgür edeceğiz: Azerbaycan'ın güçlü ordusu, toprağını canından da çok seven halkı var.Havadarlarına sığınan ermeni eşkıyaları bunu bilmelidir.
Namiq Delidağlı,
Azerbaycan.