Geçtiğimiz yazıda, insanlarla bağ kurmanın ve sevgi dolu ilişkiler içinde olmanın öneminden bahsetmiştik. Ancak ilişkilerin her zaman sağlıklı olmayabildiğine, hatta bazen duygusal manipülasyon gibi yıpratıcı dinamiklerle karşılaşabileceğimize değinmiştik. Duygusal manipülasyonun ne olduğunu, hangi şekillerde ortaya çıktığını ve en sık karşılaşılan manipülasyon çeşitlerini detaylı bir şekilde incelemiştik. Sevdiğimiz ve güvendiğimiz kişilerle ilişkilerimizde manipülasyonu fark etmenin zor olabileceğini ve bunun ilişkimiz üzerindeki etkilerini tartışmıştık.

Bu detaylara ‘İlişkilerde Duygusal Manipülasyon-1’ yazısından ulaşabilirsiniz.

Bu yazıda ise bir adım daha ileri giderek bahsetmediğimiz diğer manipülasyon çeşitlerinden, manipülasyona maruz kaldığımızı nasıl anlayabileceğimizden ve kendimizi bu yıkıcı etkilerden nasıl koruyabileceğimizden bahsedeceğiz.

Duygusal Manipülasyon Çeşitleri

1. Aşırı Sevgi Bombardımanı (Love Bombing)
Bir kişinin aşırı ilgi ve sevgi göstererek karşısındakiyle hızlı bir bağ kurmasıdır. Başlangıçta bu davranışlar hoş görünse de, sonrasında bir kontrol aracı olabilmektedir. Örneğin:

Yeni tanıştığınız biri, daha en başından size aşırı ilgi gösterir, sürekli mesajlar atar, sürpriz hediyeler gönderir, sizi fazlasıyla över, ancak bir süre sonra bu ilgi aniden azalır.
Bir arkadaşlıkta, kişi size sürekli ne kadar harika biri olduğunuzu söyleyip her buluşmada size övgüler yağdırır, ancak bu ilgi karşısında sizden bir şeyler talep etmeye başladığında asıl niyetini fark edersiniz.

2. Gerçekliğin Çarpıtılması (Gaslighting)
Bir kişinin, karşısındakinin gerçeklik algısını sorgulamasına neden olacak şekilde bilgiyi çarpıtarak, onu psikolojik olarak manipüle etme yöntemidir. Örneğin:

Kişi karşısındakini sürekli olarak yanıldığına inandırmaya çalışır. "Ben öyle bir şey demedim, sen uyduruyorsun" diyerek hatırladıklarını hatalıymış gibi hissettirir.
Hatta evdeki eşyaların yerini değiştirerek mağdurun gerçeklik algısını bozmaya, hafızasından şüphe etmesini sağlamaya çalışabilir. Mağdur kırılgan ve savunmasız hale gelir, kendisine güveni sarsılır böylece daha kontrol edilebilir hale gelir.
Aile içinde, bir ebeveyn ya da eş sürekli "Sen abartıyorsun, bu hiç böyle olmadı/sana öyle gelmiş" diyerek karşısındakinin duygularını küçümser ve ona kendisinin yanlış algıladığını düşündürür.

3. Birden Kaybolma (Ghosting)
Bir kişinin, aniden ve hiçbir açıklama yapmadan bir ilişkiden çekilmesi, tüm iletişimi kesmesidir. Bu durum karşı tarafı belirsizlik içinde bırakır. Örneğin:

Uzun süredir mesajlaştığınız veya birkaç kez görüştüğünüz bir kişi aniden size cevap vermeyi keser ve tamamen ortadan kaybolur.
Uzun zamandır yakın arkadaşınız olan biri, bir sebepten dolayı sizinle konuşmayı aniden bırakır ve hiçbir şekilde ulaşamazsınız.

4. Yedekte Tutma (Benching)
Birinin, potansiyel bir partneri, ilişkide ciddi bir adım atmadan, sürekli olarak bekletmesi; başka seçenekleri değerlendirirken bu kişiyi "yedekte" tutmasıdır. Bu durum, karşı tarafın sürekli olarak belirsizlik içinde kalmasına neden olur. Örneğin:

Biriyle sıkça mesajlaşırsınız, fakat buluşma ayarlamak istediğinizde hep bahaneler bulur. İlgisini sürdürür ancak gerçek bir ilişkiye başlamaktan kaçınır.
Bir arkadaş, sürekli aslında sizinle buluşmak istediğini söyler ama her seferinde erteleyip "başka zaman buluşalım" der, ilişkinizi tam anlamıyla ilerletmez.

5. Yeniden Dirilme (Zombieing)
Birinin, ilişkiden uzaklaştıktan sonra aniden tekrar iletişime geçmesi; eski ilişkiyi yeniden canlandırmaya çalışmasıdır. Bu, maruz kalan kişinin kafasını karıştırabilir ve duygusal istikrarını bozabilir. Örneğin:

Eski sevgiliniz, sizden uzun süre hiçbir haber almamasına rağmen bir gün aniden mesaj atar, sizi tekrar hayatına çekmeye çalışır.
Bir arkadaş, aylarca ortada görünmedikten sonra hiçbir açıklama yapmadan yeniden görüşmek ister ve eski samimiyeti devam ettirmeyi bekler.

6. Aniden Ortaya Çıkma (Submarining)
Bir kişinin, ilişkiyi sona erdirdikten sonra bir süre ortadan kaybolup daha sonra yeniden ortaya çıkmasıdır; bu, kurbanın kafa karışıklığına yol açabilir. Örneğin:

Eski bir iş arkadaşı, aylarca ya da yıllarca sizden haber almadıktan sonra birden iş tavsiyesi ya da yardım istemek için ortaya çıkar.
Uzun süredir görüşmediğiniz bir arkadaş, hiçbir açıklama yapmadan birden bire sosyal medya mesajlarıyla geri döner.
Eskiden yakın olduğunuz biri ya da flört, sizi uzun bir süre boyunca hiç arayıp sormadıktan sonra aniden bir buluşma teklif eder.

7. Sessiz Takip (Haunting)
Bir kişinin, ilişki sona erdikten sonra sosyal medya üzerinden eski partnerinin yaşamına görünür bir şekilde müdahale etmesi veya takip etmesidir. Bu durum, eski ilişkinin gölgesinin her zaman üzerinizde kalmasına neden olur. Örneğin:

Ghosting yapmış bir kişi, sizin sosyal medya hesaplarınızda aktif olmaya devam eder; hikayelerinizi izler, paylaşımlarınızı beğenir ama size direkt mesaj atmaz.
Eski bir iş arkadaşı, size direkt ulaşmaz, ancak profilinizi sürekli kontrol eder ya da güncellemelerinizi beğenir.
Eski sevgiliniz, hiçbir iletişim kurmaz, ancak sosyal medya paylaşımlarınıza yorum yapmadan takip etmeye devam eder.

8. Kırıntı Bırakma (Bread Crumbing)
Birinin, karşısındakine sürekli olarak küçük, belirsiz ilgi sinyalleri vererek dikkatini çekmesi, ancak ciddi bir taahhüt vermemesi durumudur. Bu tür davranışlar, kurbanın sürekli olarak umut beslemesine neden olabilir. Örneğin:

Biri sürekli size küçük, belirsiz mesajlar gönderir, ilginizi çekmeye çalışır ama hiçbir zaman ciddi bir adım atmaz. Ara sıra “Nasılsın?” yazar ama buluşma veya derin bir konuşma teklif etmez.
Eski sevgiliniz, size sık sık rastgele mesajlar atar, sizi kendine yakın tutmak ister ancak tekrar bir ilişki teklif etmez.

9. Yedek İlişki (Cushioning)
Mevcut ilişkinin yanında alternatif partnerler bulundurarak kendini koruma. Bu, ilişkide güven duygusunu zedeler ve ilişkiye dair belirsizlik yaratır. Örneğin:

Mevcut bir ilişkide olan biri, alternatif seçenekler olarak başkalarıyla flört eder ya da iletişimde kalır, olası bir ayrılık durumunda "yumuşak iniş" sağlamak için bu insanları yedekte tutar.
Uzun süreli arkadaşlıklarda bir kişi, bir arkadaşıyla tartıştığında ona olan bağımlılığı azaltmak için başka arkadaşlarla yakınlaşmaya çalışır.

Yakın İlişkilerde Manipülasyonun İpuçları
Duygusal manipülasyon, başlarda fark edilmesi zor olsa da ilişkilerde derin etkiler yaratan, tarafları yıpratan, ilişkiyi sağlıksız bir noktaya sürükleyen bir durumdur. Manipülasyona maruz kaldığınızı fark etmek, hem psikolojik sağlığınızı korumak hem de kişisel sınırlarınızı yeniden oluşturmak için önemli bir başlangıçtır.

Peki neler manipülasyona uğradığımızın ipuçları olabilir?

Sürekli Suçluluk ve Utanç Hissetme: Her tartışmada kendinizi suçlu ya da utanmış hissediyorsanız.
Duygusal Enerjinizin Tükenmesi: Kendinizi sürekli yorgun, bitkin ve duygusal olarak tükenmiş hissediyorsanız.
Kendi Gerçekliğinizi Sorgulama: "Yanlış anlıyorsun" veya "Abartıyorsun" gibi ifadelerle olaylara dair algınız sorgulatılıyorsa.
Davranışlarınızın Sürekli Kontrol Edilmesi: Partneriniz isteklerini yaptırmak için sizi suçlu hissettirme, tehdit veya sessizlik gibi yöntemler kullanıyorsa.
Karşılıklı İletişimde Dengelerin Bozulması: Aranızdaki iletişim sürekli partnerinizin ihtiyaçlarına odaklanıyor, sizin hisleriniz ve düşünceleriniz görmezden geliniyorsa.
Kendi Kararlarınız Üzerinde Müdahale Hissedilmesi: Partneriniz, sizin hayatınıza dair kararlarınıza müdahale ediyor ya da tepkilerinden korktuğunuz için özgürce karar alamıyorsanız.
Sürekli Kendinizi Kanıtlama Çabası: Kabul görmek veya sevilmek için sürekli karşınızdakini memnun etmeye çalışıyorsanız.
Sevdiklerinizden Uzaklaşma: Partnerinizin, sizi ailenizden ve arkadaşlarınızdan uzaklaştırarak yalnız bırakmaya çalıştığını hissediyorsanız.
Sürekli Çatışma Ortamı Olması: Gereksiz çatışmalar, bitmeyen krizler, gerginlikler vb. yaşıyorsanız.

Bunlardan birini ya da birkaçını yaşadığınızı düşünüyorsanız öncelikle ilişkinizdeki sağlıksız dinamikleri fark etmeye çalışabilirsiniz. Dikkatli olmanız ve ilişkinizi gözden geçirip duygusal sağlığınızı korumak için adımlar atmanız önemlidir. Sağlıklı bir ilişki; güven ve karşılıklı saygı gerektirir. Eğer sağlıklı bir ilişki yaşıyorsanız suçluluk, tükenmişlik, gerginlik yerine neşe, huzur ve konfor alanında olma hisleri yoğundur.

Bu nedenle ilişkide manipülasyona uğradığının farkına varmanın yolu kendi duygularını izleyebilmek ve farkında olabilmekten geçer.

Bunu anlayabilmek için kendinize şu birkaç soruyu sorabilirsiniz:

Onunla beraberken kendimi nasıl hissediyorum?
Onun yanından ayrıldığımda nasıl hissediyorum?
Suçluluk veya kendinden şüphe etme duyguları hissediyor muyum?
Kendimi sürekli eleştiri altında veya hata yapacakmış gibi hissediyor muyum?

Sağlıklı Sınırlar Koymak ve Kendimizi Korumak
İlişkilerde sağlıklı sınırlar koymak ve kendimizi korumak manipülasyona uğramamak için büyük önem taşıyan bir konudur. Sınırlar belirsiz olursa bu durum manipülasyona zemin hazırlayabilir. İlişkideki sınırlarınızı net şekilde belirlemek ve karşınızdaki kişinin buna saygı duymasını sağlamak sağlıklı ilişkiler kurmak açısından faydalı bir adım olarak değerlendirilebilir.

Bunu ilişkinin başında oluşturamamış olsanız bile neye tolerans gösterip göstermeyeceğinizi söylemek için hiçbir zaman geç değildir.

Sonuç Olarak

Duygusal manipülasyon, ilişkilerde fark edilmesi zor ama yıkıcı etkileri olabilen bir gerçekliktir. Duygusal manipülasyon her zaman bilinçli olarak yapılmaz. Geçmiş deneyimlerimiz ve öğrenilmiş kalıplar, bazen bu davranışların farkında olmadan sürdürülmesine neden olabilir. Karşımızdaki kişi de bu davranışları istemeden sergiliyor olabilir. Bu nedenle, manipülatif davranışları her zaman kötü niyetle ilişkilendiremeyiz.

Önemli olan, bu davranışların farkına varmak ve sağlıklı iletişim kurabilmenin yollarını aramaktır. Sağlıklı bir ilişki, her iki tarafın da ihtiyaçlarının, duygularının ve sınırlarının karşılıklı olarak saygı gördüğü bir zeminde gelişir.

Manipülasyonu fark etmek, sadece bu tür ilişkilerden korunmak için değil, aynı zamanda sağlıklı ilişki dinamiklerini oluşturmak için de oldukça önemlidir. Kendi psikolojik iyi oluşunuzu korumak ve sosyal ilişkilerde sağlıklı bağlar oluşturmak için önce manipülatif davranışları tanımak, ardından sınırlarınızı belirleyerek saygı duyulmasını sağlamak gerekmektedir.

Her birey saygı ve değer gördüğü bir ilişkiyi hak eder…

Psikolog Asena Begüm Zengin
Instagram: psk.asenabegumz