Sevmek, sevilmek, insanlarla bağ kurmak ne kadar güzel olsa da kurduğumuz ilişkiler her zaman sağlıklı ilişkiler olmayabilir. Karşılaştığımız insanlar da her zaman güvenebileceğimiz kişiler olmayabilirler. Bize asıl iyi hissettiren, güvenli ve huzurlu bir ilişki yaşamakken zaman zaman bunları sağlayamadığımız ilişkileri de bazı sebeplerle devam ettirebiliyoruz. Sağlıksız ilişkinin birçok boyutu vardır, ‘duygusal manipülasyon’ kişiyi psikolojik olarak en çok yıpratan boyutlarından biridir.
Duygusal manipülasyon, kişinin başkalarını etkilemek ve kontrol etmek amacıyla zihinsel çarpıtma ve duygusal sömürme yöntemlerini kullanmasıdır. Amacı, başkaları üzerinde güç ve kontrol sahibi olmak, böylece istediklerini elde etmektir. Manipülasyon uygulayan kişi karşısındaki kişinin zayıflıklarını bilir ve bunları kullanarak onu kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmeyi amaçlar.
Duygusal manipülasyonu fark etmek her zaman kolay değildir, sevdiğimiz ya da güvendiğimiz kişiler, duygusal açıdan bizi etkileme ya da yönlendirme niyetinde olduklarında, bunu fark etmek ve anlamak bizim için daha da zor hale gelmektedir. Sevdiğimiz ve güvendiğimiz kişilerin bizi bilinçli olarak incitmeyeceklerini düşünürüz; onların davranışlarını sorgulamak yerine, kendi hislerimizi ya da davranışlarımızı gözden geçirme eğiliminde oluruz. Bu durum, manipülasyonun etkisini artırır ve kişinin fark etmeden bu döngünün içine çekilmesine neden olabilir. Çoğu zaman manipülatif davranışlar başlangıçta fark edilebilecek kadar belirgin olmayabilirler. Ancak zamanla bu manipülatif davranışlar ilişkinin dinamiği haline gelir. Bu da mağdurun duygusal olarak yıpranmasına, kendisinden şüphe etmesine, suçluluk hissetmesine neden olabilir.
EN SIK KARŞILAŞILAN DUYGUSAL MANİPÜLASYON ÇEŞİTLERİ
1. Suçlu Hissettirme
Bir kişi partnerine kasıtlı olarak suçlu hissetmesi veya utanması gerektiğini düşündürecek şekilde davranıyorsa bu duygusal manipülasyon olabilir. Özellikle suçluluk veya utanç duygusu, bunları hisseden kişiye değil de partnerine fayda sağlıyorsa manipülasyon ihtimali akla gelir. Manipülatör bunu davranışlarının sorumluluğunu almaktan kaçmak ve kendini daha iyi göstermek için yapar. Bu amaçla yalan söyleyebilir, olayı abartabilir veya suçu direkt olarak partnerine atarak partnerinin kendinden şüphelenmesine neden olabilir.
• “Beni bunları yapmaya sen mecbur bırakıyorsun, zaten senin hataların yüzünden bu haldeyiz”
2. Zorbalık/Alaycılık ve Pasif Agresif Davranış
Doğrudan iletişim kurmak yerine pasif agresif davranan biri gerçekte nasıl hissettiğini sözel olarak ifade etmez. İç çekme veya somurtma gibi aşırı dramatik tepkiler vererek dikkat çekmeye çalışabilir. Bu hareketlerle sorunu direkt olarak konuşmak yerine partnerinin konuyu açmasını sağlar.
Zorbalık ve alaycılık da pasif agresif iletişimin bir başka işaretidir. Alaycı ifadeler, yaptıklarını basit görme ve eleştirme gibi davranışlarla karşı tarafın özgüvenini kırmayı ve onu küçümsemeyi amaçlar. Zorbalık ve alaycılık da duygusal manipülasyondur çünkü mağdurun yetersiz ve değersiz hissetmesine, korkmasına ya da utanmasına yol açabilir.
• “Bunu cidden yapmayı mı planlıyorsun? Gerçekten tam senden beklenecek bir saçmalık... “
3. Tehdit Etmek / Şantaj Yapmak
Manipülatör, partnerini onunla ilgili bilgileri veya fotoğrafları paylaşacağına dair tehdit ederek manipüle edebilir. Söylediklerinin yapılmaması halinde kişinin bilinmesini istemediği bir durumu başkalarıyla paylaşacağını söyleyerek davranışlarını kontrol eder. Bazı durumlarda manipülatör partnerini terk edeceğini veya kendisine zarar vereceğini söyleyerek de tehdit edebilir. Kendisine zarar vermeyi direkt tehdit aracı olarak kullanmasa da ilişkinin sonlanması halinde yıkılacağını, bununla baş edemeyeceğini hissettirerek partnerinin kendisinden hiçbir zaman ayrılamamasını sağlamaya çalışabilir.
• ‘‘Sen bilirsin herkese her şeyi anlatırım.’’
4. Çatışma Yaratmak
Duygusal manipülasyonun bir başka tekniği çatışma yaratmaktır. Örneğin, partnerine bir başkasının onun hakkında kötü sözler söylediğini anlatarak yalan söyleyebilir. Daha sonra ise partnerinin o kişi hakkında konuştuğunu o kişiye söyleyerek bu iki kişi arasında çatışma yaratabilir. Manipülatörün bu iki kişiyi birbirine düşürmesinin amacı da kendine bir şekilde fayda sağlamaktır. Yalan söyleme, manipülasyonun en önemli belirtilerinden biridir.
• “Sen onu yakın arkadaşım sanıyorsun ama arkandan konuşuyor ve bizi ayırmaya çalışıyor.’’
5. Duvar Örme / Sessiz Muamele
Bir ilişkide, manipülasyonu uygulayan kişi partnerini korku içerisinde ve kontrol altında tutmak amacıyla, sık sık sessiz kalma taktiğini kullanabilir. İstediği olmadığında partnerinden uzaklaşabilir, sessizleşebilir ve kendini her konuda geri çekebilir ve istedikleri olana kadar partnerini bu şekilde cezalandırabilir. Bazen zaman veya kişisel alan talep etmek doğaldır ancak burada bahsedilen genellikle manipülatörlerin ceza olarak kullandığı bir yöntemdir.
• ‘‘Sanırım birkaç gün görüşmesek daha iyi olacak.’’
6. Odak Noktası Olma
Duygusal manipülasyon uygulayan kişi kurban rolüne bürünerek kendisini olayların odak noktası haline getirebilir. Örneğin kişi bir endişesini dile getirdiğinde manipülatör aşırı üzülür, utanır ve ne kadar kötü hissettiğini anlatmaya başlar. Bu sayede kişi, kendi endişesini bir kenara bırakarak ya da endişesinin gereksiz olduğuna inanarak partnerini rahatlatmaya çalışır. Bu durum zaman zaman ebeveyn-çocuk ilişkilerinde de gözlemlenebilmektedir.
• ‘‘Senin işten ayrılman beni aşırı kaygılandırıyor. O günden beri yemek yemiyorum, sadece düşünüyorum ve dün 3 saat ağladım.’’
7. Eleştirmek / Güvensizlikleri Kullanmak veya Küçümsemek
Manipülatör partnerine kaba bir şekilde çok fazla eleştiri yapabilir. Bu eleştirilerle partnerinin özgüvenini zayıflatmayı amaçlar. Partnerlerin birbirine geri bildirimler vermesi sağlıklı bir ilişkinin parçası olsa da bu kaba eleştiriler ilişki için oldukça yıkıcıdır. Bununla birlikte eğer manipülatör partnerinin bir özelliğinden memnun olmadığını, zayıf bulduğunu ve bu yönüne güvenmediğini biliyorsa bunu da kullanabilir.
• ‘‘Bugüne kadar neyi becerebildin ki zaten!’’
8. Yalnızca Kendisinin Olduğunu Hissettirmek
Manipülatör partnerine tüm dünyaya karşı yalnızca ikisi varmış ya da ne olursa olsun bir arada kalmaları gerekiyormuş gibi hissettirebilir. Örneğin aile veya arkadaşlardan güvenilen bir kişi manipülatör hakkında olumsuz yorum yaptığında partnerini bu kişilerden uzaklaştırmaya ve iletişimi kesmeye çalışabilir.
• ‘‘Seni gerçekten kimsenin benim kadar anlayamayacağını biliyorsun, değil mi?’’
9. Zorla Yardım Alma
Bu teknik genellikle manipüle eden kişinin karşı taraftan belirli bir şey elde etmek amacıyla kullandığı bir stratejidir. Manipülatör, karşı tarafın ilgisini, zaaflarını veya güçlü yönlerini takip eder ve bu bilgileri karşı tarafı manipüle etmek ve kendi çıkarlarına hizmet etmek için kullanır. Bu durum genellikle karşı tarafın yardımseverliğini veya empati yeteneğini istismar etme şeklinde görülür. Bu nedenle sınır koymakta zorlanan kişilerin bu manipülasyona maruz kalma ihtimali artmaktadır.
• ‘‘Şu an desteğine çok ihtiyacım var. Eğer beni gerçekten seviyorsan bu durumda yalnız bırakmazsın, değil mi?’’
10. Kapıya Ayak Koyma
Kapıya ayak koyma tekniğinde, kişiye önce küçük ve kolay kabul edilebilecek bir istek sunulur; kişi bu küçük isteği kabul ettikten sonra, daha büyük ve asıl amaçlanan istenir. Böylece kişinin ilk isteği kabul etmesinin sonraki, daha büyük isteği de kabul etme olasılığını artırması amaçlanır. Bu teknik, insanın tutarlılık arzusunu kullanarak, ilk isteğe evet diyen birinin daha büyük bir isteğe de evet deme eğiliminde olacağına dayanarak kullanılır.
• ‘‘Küçük bir miktar borç verir misin? Çok ufak bir şeye ihtiyacım var, birkaç gün içinde geri öderim."
"Kredi kartını bir süreliğine kullanabilir miyim?’’
11. Git Gide Artan Ricalar
Bu teknik temel olarak hedefe öncelikle kabul edebileceği bir öneri sunulması, sonrasında ise kabul edeceği noktaya kadar kişinin önerisini adım adım büyütmesi şeklindedir. Bu teknikteki başarının temeli bağlılık ilkesine dayanır. Yani aslında kişi karşı taraftan gelen ilk isteği kabul ettiğinde bir nevi ona taahhüt vermektedir. Karşı tarafın isteği büyüse veya mantıksızlaşsa da ona hayır demek zorlaşır çünkü başta taahhüt verilmiştir. İlişkilerde başta küçük kıskançlıklar olarak düşünülen davranışların kısıtlamaya ve müdahaleye dönüşmesi bu tekniğe örnek olarak verilebilir.
• ‘‘Telefonunu bir kez bakabilir miyim? Sadece merak ettim."
"Sosyal medya hesaplarının şifrelerini verir misin?"
"Bazı fotoğrafları kaldırdım, bir de şu kişileri takip etmesen ilişkimiz için daha iyi olur.’’
12. Yüzüne Kapıyı Çarpma Tekniği
Bu teknikte kişi karşısındaki kişiden öncelikle kabul etmeyeceğini bildiği büyük bir talepte bulunur. Karşısındaki kişi bu büyük teklifi reddettiğinde de ikinci ve daha küçük olan talebini sunar. Reddeden kişinin daha önce büyük bir talebe hayır demiş olması, istekte bulunan kişiye karşı borçlu hissetmesine sebep olabilmektedir. Bu yolla manipülasyonu uygulayan taraf, ikinci isteğinin kabul edilme ihtimalini artırmaktadır.
• ‘‘O arkadaşlarınla görüşmeyi tamamen bırakmanı istiyorum."
"Tamam, o zaman sadece hafta bir kez arkadaşlarınla buluş, geri kalan zamanda birlikte olalım.’’
İlişkilerde karşımıza çıkan diğer manipülasyonlar, manipüle edildiğimizi nasıl fark edebileceğimiz ve kendimizi nasıl koruyabileceğimiz ile ilgili başlıkları ‘İlişkilerde Duygusal Manipülasyon-2’ adlı bir sonraki yazımda paylaşacağım...
Instagram: psk.asenabegumz
