Endonezya’da Milli Eğitimve Kültür Bakanlığı, Lisan Kurulumu ve Geliştirme Dairesi’nin (1) 2019 yılında resmi sayfasına koyduğu bilgilere göre 718 adet yerel lisan.
(bahasa daerah) vardır. (2)
Endonezlerin yerel lisan Avrupalıların azınlık lisanı dediği yerel lisan zenginliği ilk bakışta şaşırtıcı gelse de 5000x200 km. ebadında kıta gibi geniş ; Güneydoğu Asya’nın ve İslâm dünyasının en büyük ülkesinde konuşulan ana lisan Endonezce ile tüm ülkede milli birlik ve beraberliğin (NKRI) (3) sağlandığını memnuniyetle izliyoruz.
Endonezler 28 Ekim 1928’de ilân ettikleri milli lisan ülküsünü Felemenk sömürgenler zamanında Sumpah Pemuda (Gençliğin Ahdi) beyanatı ile Cakarta, Senen’de başlattılar ve sürdürmekte kararlılar.
bin sözcüğü aşan Büyük Endonezce Sözlük (KBBI) devlet tarafından bastırıldı.
718 adet yerel lisan bakanlığın aşağıdaki sayfasında mevcuttur: (5)
https://dapobas.kemdikbud.go.id/homecat.php?show=url/petabahasa&cat=&page=1
718 yerel lisan 34 eyalette ise şu şekilde dağılıyor : (6)
Açe 7, Sumatra Utara 5, Sumatra Barat 3, Bengkulu 6, Riau 5, Kepulauan Riau1, Jambi 7, Sumatra Selatan 7, Lampung 6, Kepulauan Bangka Belitung 2, DKI Jakarta 4, Jawa Barat 2, Banten 3, Jawa Tengah 2, Daerah Istimewa Yogyakarta 1, Jawa Timur 3, Kalimantan Barat 9, Kalimantan Tengah 23, Kalimantan Selatan 10, Kalimantan Timur 16, Kalimantan Utara 11, Bali 5, Nusa Tenggara Barat 11, Nusa Tenggara Timur 72, Sulawesi Barat 9, Sulawesi Utara 1 Sulawesi Selatan 10, Sulawesi Tenggara 14, Sulawesi Tengah 21, Gorontalo 3, Maluku 62, Maluku Utara 19, Papua 326, Papua Barat 102 (7)
Dağılıma dikkatle bakıldığında Papua adasında çok ilkel koşullarda yaşayan yerliler arasında 428 adet yerel lisan bulunduğunu görüyoruz.
Milli Eğitim Bakanlığı bu lisanların şu anki durumunu sınıflandırarak değerlendirmeye tabi tutmuştur: Bazı yerel lisanları da şu şekilde tanımlıyor: nesli tükenmiş (terencam punah) lisanlar Nusa Tenggara Timur eyaleti, Alor ilçesi, Alor Barat Laut kasabası, Alaang Köyü’nde konuşulan Adang lisanı için böyle bir tanımlama vardır. Yine aynı tanımlama içinde, Kalabra lisanı, Papua Barat eyaleti, Sorong ilçesi Klamono kasabası, Klasafet Köyü’nde konuşulmaktaydı. Aksaklık yaşayan ve zorluk içinde bulunan (mengalami kemunduran) lisanlara ise şunları örnek verelim: Bulungan lisanı, Kalimantan Utara eyaleti, Bulungan ilçesndedir. Henüz değerlendirilmemiş lisanlar için belum terkaji ifadesi kullanılmakta olup örnek olarak Papua eyaletinde Yaur lisanı, Nabire ilçesinde, yine aynı eyaletin Merauke ilçesinde Yei ve Yelmek lisanları örnek verilmektedir. Buru lisanı kritik (kritis) olarak değerlendirilmekte olup Maluku eyaleti, Buru Selatan ilçesi, Kepala Madan kasabası : Fogi köyünde ki lisan bu şekilde değerlendirilmektedir. Hassas (rentan) olan lisanlar da vardır: Örneğin Wolio lisanı, Sulawesi Tenggara eyaleti, Buton Rentan’da konuşulmakta olan kritik durumda bir lisandır.
Bazı batılı bazı ülkeler yerel lisanlar konusuyla ilim kisvesi altında ilgilenerek yeni koloniler üretmek amacıyla çalışmalar yapmaktadır. Bu konuyu özendirici bir şekilde ayrılık rüzgârı estirmeye müsait tavırla sürdürmekte olduklarını da 12 yıllık çalışmalarımızda gördük ve anladık. Dini faaliyet adı altında batılı ülkelerden misyonerler alanda fink atmakta halkı hristiyanlaştırmaya çalışmaktadır. Diğer tarafta gerek Kalimantan (Borneo) ve gerekse Papua’da ise batı kökenli sömürgen şirketler iki kanaldan halka dadanmıştır: Bir kanaldan aldıkları 50 yıllık imtiyaz haklarıyla altın ve bunun gibi değerli madenleri yok pahasına çıkarmakta ancak halka şirin görünmek için atalarının arazisinde tapusuz yaşadıklarından onlara hiçbir zarar vermemektedirler. Yerli şirketler tapuları olmadığı için halka zulmettiklerinden diğer kanaldan bu açığı iyi kullanarak kurdukları vakıflar (yayasan) aracılığıyla dini telkinlerde bulunmaktadırlar.
açıdan Endonezya’nın varlık mücadelesi verdiğini söyleyebiliriz. Papua Yeni Gine ile Doğu Timur olayı böylesi bir ortamda gelişti. Ülkemizde bazı ahmaklar da sağda solda Açe hakkında bilerek veya bilmeyerek bu havada yazılar yazmaktadırlar. Kişisel kanaatimiz şudur ki Endonezya milli birlik ve beraberliğini Endonezce ile temin edecektir. Milli birlik ve beraberliğini temin etmiş Endonezya’nın sınırlarındaki adalardan iki bağımsız uydu ülke üreten batı ülkeleri (Papua Yeni Gine ve Doğu Timur) Endonezya’nın bölünmesine Avustralya ile birlikte sıcak bakmaktadırlar. BizimTürk gençlerine tavsiyemiz alanda çalışarak doktora tezlerini yazmaları ve ülkemize ve insanlığa katkıda bulunmalarıdırki bunu diğer milletlerden fazla biz hak ediyoruz. Endonezya Türkiye’nin yarı kalbidir de ondan.
Kaynaklar:
(1) Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa
(2) 1 Aralık 2020 Salı günü saat 07.09 itibariyle Endonezce sayfadan indirdiğimiz bilgilerdir.
Bahasa dan Peta Bahasa di Indonesia: https://petabahasa.kemdikbud.go.id/databahasa.php
(3) Negara Kesatuan Republik Indonesia: Endonezya Ulusal Birlik ve Beraberlik İlkesi
(4) Kamus Bahasa Besar Indonesia
https://dapobas.kemdikbud.go.id/homecat.php?show=url/regbahasa&cat=5
https://dapobas.kemdikbud.go.id/homecat.php?show=url/petabahasa&cat=&page=7
https://dapobas.kemdikbud.go.id/homecat.php?show=url/petabahasa&cat=&page=8
(6) Data Reherensi Kebahasaan Dan Kesastraan: https://dapobas.kemdikbud.go.id/referensi
(7) https://dapobas.kemdikbud.go.id/referensi