21 Nisan 1879 (Cava takvimi, 28 Nisan 1808) 17 Eylül 1904 (1)
Cinsiyet perspektifinden bakıldığında bir ulus-devletin inşası yoluyla demokratikleştirilmiş geleneksel toplumlardan bağımsız bir kişilik olarak gördüğümüz Kartini hanım 25 yıllık ömrüne hayranlık bırakan bir mücadeleyi sığdıran İslâm dünyası için nevi şahsına münhasır bir şahsiyet olup Endonezya’nın önde gelen birçok kadın öncülerinden birisi ve kadın hakları mücahidesidir.
Tam adı Raden Ajeng Kartini Djojo Adiningrat olarak bilinir. Murya Yarımadası’nda Jepara İlçesi, Mayong Kasabası (kecamatan) doğumludur. Ailesi Cava’da soylu (priyai) bir sülaledir. Büyükbabası IV. Adipati Ario Chongdronego, Kudüs ve Demak beyiydi. (bupati) Babası Raden Mas Sosroningrat önce kasabanın amiri (wedana) iken sonra Jepara ilçesi kaymakamlığına (bupati) yükseltilmiştir. Annesi M.A. Ngasirah ise Nyai haji Siti Aminah ve Kyai haji Madirono'nun kızı olup Jepara’ya 4 km. mesafede bir sahil köyü olan Telukawur’da din öğretmeniydi. Kartini’nin soykütüğü, Yogyakarta Derebeyi VI.HB.ye kadar babasınınki ise Majapahit Krallığı sarayına kadar uzanıyordu. (dilacak) Bu nedenle hem asil kanlı (darah biru) olmasının Üst sınıf ve Hollanda kolonisi olan bir ailede dünyaya geldiği kesindir.
Endonezya’da dili Felemenkçe olan bir ilk okulu bitirdi. Başka bir okulda da okumadı. Daha çok eğitim istedi ancak bu seçenek, kendisi ve diğer Cavalı kızlar için mümkün değildi. Hollanda hükümetinin ahlâk siyaseti dediği yerlilere karşı sorumluluk üstlenmiş gibi gözüken icraatların uygulanmasından sorumlu, J.H. Abendanon’u da içeren çeşitli yetkililer ve etkili insanlarla temasa geçti. Kartini, duygu ve düşünceleri hakkında mektuplar yazdı ve bunlar daha sonra ‘’Karanlıktan Aydınlığa, Köydeki Kadınların Hayatı ve Cavalı Bir Prensesin Mektupları’’ isimleriyle bir Hollanda dergisinde yayınlandı. yanısıra hem de İslâm alimi (darah santri) kanı da taşır. Onbir kardeşin beşincisidir.
Onun doğum günü ‘’Kartini Günü’’ olarak kutlanır. Endonezya'da "ulusal uyanışın anası" ve "kadınların kurtuluşunun öncüsü" olarak 1964'te Endonezya Ulusal Kahramanı ünvanı verilmesinin nedeni Sukarno eski devlet düzeni rejiminde (Orde Lama) kadınları hatırlatmak ve kadınların "kalkınmanın baskın devlet söylemine" katılmaları için teşvik etmekti. Ancak siyasi beklenti ise radikal kadınların kurtuluşçusu imajından ziyade , sadece yerel blüz-ceket (kebaya) giymiş, yemek yapmakla görevli bir kadın ve itaatkâr bir kız olarak tasvir etti. Anne Günü (Hari Ibu) veya Kartini Anne Kartini Günü vesilesiyle, Kartini'nin kıyafetini taklit ettiğini düşünen genç kızlar; sıkı, hazır giyim ceketleri, batik gömlekler, saç modelleri hazırlamak ve süslü takı giymek zorunda kaldılar. Ancak gerçekte, icat edilen kıyafetler onun giydikleriyle karşılaştırıldığında daha uyumsuzdu. R.M.A.A. Sosroningrat, 1872'de evlendiği Mas Ajeng Ngasirah ve soyadı bulunmayan Cava geleneğinde bir kadın için iki asalet ünvanı olan iki karısı olan Jepara kaymakamıydı. Asil soylu prenses anlamındaki Raden Ayu, evli olmayan, Raden Ajeng ise evli Cava asil kadınlarına verilen ünvan olarak sadece soylu kabul edilenler için geçerliydi. Kartini'ye göre 1875'te Murya Yarımadası’nda Jepara’nın Sosroningrat'tan önceki kaymakamı olan Madura Kralı soyundan gelen R.A.A. Tjitrowikromo’nun kızı Raden Ajeng Woerjan veya Moeryam ile evlendi. İkinci eş daha sonra birinci temel eş (garwa padmi) (2) veya Raden Ayu olarak atandı ve birincil eş (first lady) olarak çıkan kaymakam hazretleri hanfendi (Gusti Putri) sıfatlı Mas Ajeng Ngasirah ise cariye (garwa ampil) (3) mevkisine atandı. Böylesi ünvanlandırma düzeni bir kaymakamın bir asilzadeyle evlenmesini gerektiren sömürge düzenlemelerinden kaynaklanıyordu. (4) Kartini’nin annesi 8 çocuk doğurdu:
1. R.M. Slamet Sosroningrat Haziran 1873
2. R.M.P. Sosroboesono 11 Mayıs 1874
3. R.M. Panji Sosro Kartono 10 Nisan 1877
4. R.A. Kartini 21 Nisan 1879
5. R.A. Kardinah 1 Mart 1881
6. R.M. Sosro Moeljono 26 Aralık 1885
7. R.A. Soematri Sosrohadi Kusumo 11 Mart 1888
8. R.M. Sosrorawito 16 Ekim 1892
Üvey annesi R.A. Moerjam üç çocuk doğurdu:
1. R.A. Sulastri Hadisosro 9 Haziran 1877
2. R.A. Roekmini 4 Haziran 1880
3. R.A. Kartinah 3 Haziran 1883 (5)
Kartini'nin çocukluğu hakkında tarihi kayıt pek yoktur. O dönemde diğer bebeklerde olduğu gibi doğumundan birkaç gün sonra adlandırma töreninde kırmızı beyaz bir yulaf lapası ziyafeti (bubur merah-putih) verildi. Yine eski adet ve gelenekler uyarınca saç tıraşı (cukur rambut) ve yeryüzüne iniş (turun bumi) veya ilk kez toprağa gelişi törenleri icra edildi. Bu yeryüzüne iniş adeti bebeğe yerde yürümeyi, emeklemeyi, oturmayı ve benzerlerini öğrenme fırsatı vermeyi amaçlayan bir nevi dini ritüel olan etkinlikti.
Sonra, kaymakamın kızına 8 aylıkken uyumadığı ve her zaman hızlı hareket ettiği, bu yüzden fotoğraf çekilirken babasının kucağında olması gerektiği öğretilerek fotoğrafları çekildi. Kartini çok hızlı büyüdü ve henüz dokuz aylıkken kendi insiyatifini ve özgür ve cesur (bebas dan berani) karakterini gösterdi. Henüz bir yaşına gelmeden, zekâsının niteliklerini ve meraklı bir mizacını zaten kanıtlamıştı. Görünüşe göre o yaşta özgür ruh ve araştırma yeteneği gelişmişti. Kartini’ye tüm hareketlerindeki çevikliği ve hızı nedeniyle babası tarafından Trinil (6) lakabı verilmişti. (7) Trinil, hareketlerinde çok çevik olan küçük bir kuşun adıydı. Kuyruğunu sürekli sallayan bir bataklık kuşu olna Kedidil ünvanı da verilmişti. (8) O babasının minik serçesiydi.
1880'de Kartini'nin doğumundan 1 yıl sonra babasının birinci eşinden Raden Ajeng Roekmini adında bir kızı doğdu. Daha sonra 1881'de, Kartini 2 yaşındayken babası Jepara kaymakamı olarak atandı ve Sosroningrat ailesinin ikametgahı Jepara ilçe idaresi binasına taşındı. Aynı yıl ikinci eşinden Kardinah doğdu. İki küçük kardeşi olmuştu. ilgisini çekti ve çok eşliliğe karşı çıktı.
Kızların eğitimi için yaptığı savunma, kendi kızları tarafından da devam ettirildi. Kartini okullarına onun adı verildi ve kızların eğitim masraflarını karşılamak için onun adında bir fon kuruldu. Orta Cava kuzey kesiminde yer alan esinde kuruldu. babası Ngashira, yardımcısı karısı ile 11 çocuğun beşincisi olarak dünyaya geldi. Hollandalı yaşam tarzını aktif olarak benimsedi ve henüz Hollanda okulu yokken çocuklarına Hollandaca ve Hollandaca yaşamını öğretmesi için Hollanda'dan bir öğretmen davet etti. Bundan sonra, Cartini'nin babası da dahil olmak üzere dört çocuğu da vali oldu. Ailesi ona sadece on iki yaşına kadar okula gitmesine izin verildi ve bir Avrupa ilkokulundan mezun oldu.
Bu konuların yanı sıra, Cavalı kadınlar için alışılmamış bir başarı olan Felemenkçeyi öğrendi. On iki yaşına girdiğinde, Cavalı soylu aileler arasında yaygın olan, genç kızları evliliğe hazırlamak amacıyla evde inzivaya çektirildi. Bu bir Cava geleneği olan Pingitan'a göre eve kilitlendi. Geleneğe göre gelin adayının belirli bir süre için evden ayrılmasının veya damat adayıyla buluşması yasak oln evlilik süreci icraatıydı. Genellikle, düğün törenine kadar ikisinin buluşmasına izin verilmezdi. Bu inziva geleneğinde, gelin adayının önceden belirlenmiş bir süre boyunca evden çıkıp damatla buluşmasına izin verilmez veya izin verilmez. Başlangıçta bu inziva 1-2 ay sürdü, ancak zamanla şimdiye kadar inzivaya düğün gününe kadar sadece 1-2 hafta devam edildi. Bu gelenek, Cava adetlerini kullanan gelin ve damat tarafından yürütülür, ancak birçok gelin, Cava adetlerini kullanmasalar da inziva geleneğini de kullanır. İslâm'da bu tecrit geleneği de çok caizdir, çünkü müstakbel damat ile müstakbel gelin arasındaki görüşmeyi yasaklayarak, zina gibi istenmeyen eylemleri önleyebilir.
Bu inzivanın da bir amacı ve faydaları vardır. İlk olarak, kendi kendine hazırlık yani gelin ve damat düğün günü geldiğinde kendilerine dikkat ederek düğün gününden önce hazırlık yapabilirler. Böylece düğün günü geldiğinde gelin ve damat bakıldığında parlak ve taze görünürler. İkincisi, birbirleriyle tanışmadıkları için ikisi arasında hasret yetiştirmek, derin bir hasret duygusu olacaktır. Üçüncüsü, iki müstakbel gelinin olası tehlikelerinden kaçınması gerekiyordu. Bu inziva sırasında kızların evlenene kadar ebeveynlerinin evinden ayrılmalarına izin verilmezdi, bu noktada onların üzerindeki otorite kocalarına devredildi. babası özel dikiş kursu alması ve toplumda görünmesi için bazen ona ayrıcalık tanıyıp hoşgörülü davrandı. İnziva sırasında Kartini kendi kendini eğitmeye devam etti çünkü o Felemenkçe konuşabiliyordu ve bir sürü mektup arkadaşına sahipti. En iyi arkadaşı olan Rosa Abendanon bunlardan biriydi. Kitaplar, gazeteler ve Avrupa dergileri, Kartini'nin Avrupa feminist düşüncesine olan ilgisini çekti ve o zamanlar çok düşük bir sosyal statüye sahip olan yerli Endonezyalı kadınların de Witt, romantik-feminist yazar Goekoop de-Jong Van Eek ve Berta von Suttner'ın savaş karşıtı bir romanı olan Die Waffen Neider’in eserlerini okudu. Hepsi Felemenkçe idi. Kartini'nin endişeleri yalnızca kadınların özgürleşmesi alanında değil, toplumunun diğer sorunlarıydı. Kartini, kadınların özgürlüklerini, özerkliklerini ve yasal eşitliklerini kazanma mücadelesinin sadece daha geniş bir hareketin parçası olduğunu gördü
Hollanda Doğu Hint Adaları (Endonezya) Eğitim Bakanı ve Hollanda'da bir milletvekili ile Hollanda'da okumak ve bir kız okulu kurmak amacıyla görüştü, ancak hiçbiri gerçekleşmedi ve 25 yaşında öldü. Mektup koleksiyonu 1911'de Hollanda'da yayınlandığında, en çok satanlar arasına girdi ve satışlarıyla Cava'nın çeşitli yerlerinde "Kartini Okulları" adlı kız okullarının kurulmasına yol açtı.
evlendi ve kendisine Raden Ayu Adipati Ario Joadiningrat unvanı verildi ancak doğum adı Raden Agen Kartini'yi kullanmaya devam etti. 20 yaşındayken Hollanda Estelle Seehanderar hanıma yazdığı bir mektupta, “Bana sadece Cartini deyin” (Noem mij maar Kartini) diye yazdı. Kobayashi bunun Radin Agen gibi aristokratların ünvanlarından kaçınmak ve onları sadece isimleriyle çağırmak isteğinden kaynaklandığını tahmin ediyor. (9) Kadınların koşullarını iyileştirme arzusunu teşvik etti. Kartini'nin okudukları, Pieter Brooshooft tarafından düzenlenen Semarang gazetesi De Locomotief'in yanı sıra, kitapçılar tarafından abonelere dağıtılan dergilerden Leestrommel'i de içeriyordu. Ayrıca yayınladığı katkıları göndermeye başladığı Hollandalı kadın dergisi olan De Hollandsche Lelie'nin yanı sıra kültür ve bilim dergilerini de okudu. Yirmisinden önce Max Havelaar ve Multatuli’nin Aşk Mektupları’nı okumuştu. Louis Couperus'un De Stille Kracht'ı, Frederik van Eeden, Augusta. Kartini'nin ailesi, daha önce üç eşi olan Rembang Regency Şefi Joyodiningrat ile evliliğini ayarladı. 12 Kasım 1903’te evlendi. Bu, Kartini'nin isteklerine aykırıydı, ancak hasta babasını yatıştırmak için kabul etti. Kocası Kartini'nin amaçlarını anladı ve Rembang Regency Ofis binasının doğu tarafında kadınlar için bir okul açmasına izin verdi. Kartini'nin tek oğlu 13 Eylül 1904'te doğdu. Birkaç gün sonra 17 Eylül 1904'te Kartini, 25 yaşında öldü. Bulu Rembang Köyü'ne gömüldü. R.A Kartini örneğinden esinlenen Van Deventer ailesi, kadınlar için okullar inşa eden R.A. Kartini Vakfını ve 1912'de Semarang'daki 'Kartini'nin Okullarnı', Surabaya, Yogyakarta, Malang, Madiun, Cirebon'da kurdu ve bunu diğer bölgelerdeki diğer kadın okulları izledi.
Kartini Günü'nün 22 Aralık'ta Endonezya'da Anneler Günü ile birlikte kutlanması önerildi. R.A. Kartini’nin ulusal kahraman olarak seçilmesi, onun aksine, sömürgelere karşı silahlanan kadınları gölgelemeyecekti. Buna karşın, R.A.Kartini’nin önemini fark edenler, onun sadece Endonezya'da kadın statüsünü yükselten bir feminist olmadığını savunuyordu, o ayrıca halkı adına mücadele eden ve bağımsızlık için ulusal mücadelede rol oynayan yeni düşüncelerle dolu, milliyetçi bir kişiydi. Mektuplar; Raden Adjeng Kartini öldükten sonra, Doğu Hint Adaları Kültür, Din ve Endüstri Bakanı Sn. J. H. Abendanon, Kartini'nin Avrupa'daki arkadaşlarına gönderdiği mektupları topladı ve yayınladı. Kitap Işık Karanlığın Ardından Gelir (Gelap Terbitlah Terang, Door Duisternis tot Licht) diye adlandırıldı ve 1911'de yayınlandı. Son baskısında yer alan bazı ek mektuplarla birlikte beş baskısı geçti ve Agnes L. Symmers tarafından İngilizce'ye tercüme edildi ve Cavalı Prensesin Mektupları başlığı altında yayınlandı. R.A. Kartini’nin yerli Cavalı bir kadın tarafından yazılan mektuplarının yayınlanması, Hollanda'da büyük ilgi gördü ve Kartini'nin fikirleri Cava’da yaşayan Hollandalı yerli kadınların görüşlerini değiştirmeye başladı. Onun fikirleri, bağımsızlık mücadelesinde tanınmış kişiler için de ilham kaynağı oldu. R.A. Kartini’nin mektuplarında şüphe uyandıran bazı gerekçeler ve Abendanon'un uydurduğu şüpheli iddiaları vardı. Bu şüphelerin ortaya çıkış nedeni, Kartini'nin kitabı, Hollanda Sömürge Hükümeti'nin Hollanda Doğu Hindistan'da, Hollanda Etik Politikası uyguladığı bir dönemde yayınlandı ve Abendanon, bu politikanın en önde gelen destekçilerinden biri oldu. R.A.Kartini’nin mektuplarının büyük çoğunluğunun nerede olduğu bilinmiyor. Son Sulastin Sutrisno'ya göre, Hollanda Hükümeti J. H. Abendanon'un torunlarını takip edemedi. Fikirlerinde Endonezyalı kadınların durumu egemendir. Mektuplarında, Raden Adjeng Kartini, o sırada hâkim olan sosyal koşullar hakkındaki görüşlerini, özellikle yerli Endonezyalı kadınların durumunu yazdı. Mektuplarının çoğu, Java'nın kadınların gelişimine engel olan kültürel eğilimi protesto ediyor. Kadınların öğrenebilmesi ve çalışabilmesi için özgürlüğüne sahip olmalarını istedi. R.A. Kartini düşüncelerini ve hırslarını, Zelf-ontwikkeling, Zelf-onderricht, Zelf-vertrouwen, Zelf-werkzaamheid ve Solidariteit’leride içeren eserleri yazdı. Bu fikirlerin hepsi dindarlık, Wijsheid en Schoonheid, yani insancıllık ve milliyetçilik ile birlikte Tanrı, bilgelik ve güzellik inancına dayanıyordu. Kartini'nin mektupları ayrıca onun yurtdışından gelecek olan destek umudunu da açıkladı. Zeehandelaar Estell "Stella" ile yazışmasında, R.A. Kartini, Avrupa gençleri gibi olma arzusunu dile getirdi. Gelenekler tarafından dışlanmış, çalışamayan, yalnız bırakılmış ve tanımadıkları erkeklerle çokeşli evlilikler yapmaya hazır olması gereken Cavalı kadınların acılarını tasvir etti.
Vejetaryen Yaşam Biçimi; Raden Adjeng Kartini'nin vejetaryen bir hayatı yaşamak istediği, Ekim 1902'de, 23 yaşına olan kocası Abendanon'a gönderdiği bir mektuptan biliniyor. Bir keresinde R.A. Kartini yazdı ki; ‘’ Bir zamanlar vejetaryen olabileceğimizi düşünüyorduk, yıllardır sadece sebze yedim, ancak halen bunu devam etmek için yeterli ahlaki cesaretim yok. Hâlâ çok gençim. O, ayrıca bu tür bir yaşam biçiminin dini düşünceyle olan ilişkisini vurguladı ve "Bir vejetaryen olarak yaşamanın, Yüce Tanrı için dua etmeksizin bir dua" olduğunu aktardı.
R.A. Kartini, babasını derinden seviyordu, ancak onun için duyduğu derin sevginin, hırslarının gerçekleştirilmesinde bir başka engel haline geldiği açıktır. Babası, kızlarının on iki yaşına kadar okula gitmesine izin verecek kadar ilericiydi ancak bu noktadan sonra daha ileri eğitime kapılarını sıkıca kapattı. Mektuplarında, babası da Kartini'ye olan sevgisini dile getirdi. Daha öncesinde kalem arkadaşlarıyla yazışmasını engellemiş olmasına rağmen sonunda onun Batavia'da (şimdi Jakarta'da) öğretmen olmak için çalışmasına izin verdi. Birçok arkadaşı, Kartini'nin hırsı engellendiğinde oluşan hayal kırıklığını dile getirdi. Sonunda, Japonya'daki eğitim planları, Bayan Abendanon'un tavsiyesi üzerine, Kartini ve kız kardeşi R.Ayu Rukmini için en iyisi olan Tokyo'ya yolculuk planlarına dönüştü. Bununla birlikte, 1903'te 24 yaşındayken, Tokyo'da bir öğretmen olarak çalışma planları boşa çıktı. Bayan Abendanon'a olan bir mektubunda, Hollanda Eğitim Dairesi’nin sonunda R.A. Kartini ve R.Ay. Rukmini’ye Batavia'da okumak için izin vermiş olmasına rağmen; R.A. Kartini, planından evleneceği için vazgeçtiğini "Kısacası, artık bu fırsatı değerlendirmek istemiyorum, çünkü evlenmek üzereyim, diye yazdı. Düğün yaklaşırken R.A. Kartini'nin Cava’nın geleneksel adetlerine yönelik tutumu değişmeye başladı. Daha hoşgörülü oldu. Evliliğinin, yerli kadınlar için bir okul açma hırsına karşı iyi bir talih olduğunu hissetmeye başladı. Mektuplarında, sadece değerli kocasının Jepara'daki oyma endüstrisini geliştirme ve yerel kadınlar için okul açma isteğini desteklemesinin yanı sıra, bir kitap yazacağını da belirtti. Maalesef bu hırs, 1904'te henüz 25 yaşındayken erken ölümünden dolayı gerçekleştirilmedi.
Miras; Bogor, Jakarta ve Malang'da onun adı verilen Kartini Okulları açıldı. Hollanda'da da onun adına bir topluluk kuruldu.
(1) https://ja.wikipedia.org/wiki/カルティニ
(2) Istri utama; permaisuri; https://kbbi.web.id/garwa
(3)Istri yang bukan permaisuri; selir;https://kbbi.web.id/garwa
(4) Syf.23; Sejarah...RAK. F.Himmah, 2020, Surabaya
(5) Syf.25; Sejarah...RAK. F.Himmah, 2020, Surabaya
(6) Kedidi; https://kbbi.web.id/trinil
(7) Syf.26; Sejarah...RAK. F.Himmah, 2020, Surabaya
(8) burung rawa yang jalannya melompat-lompat, ekornya selalu menjungkit-jungkit; terinil; https://kbbi.web.id/kedidi
(9) 土屋 (1991)は、女王の戴冠祝賀式に招かれた理由について、どういう経緯があったのかは明らかではないとしている.
Kaynaklar:
1. Sejarah...RAK. F.Himmah, 2020, Surabaya. Sejarah Perjuangan Raden Ajeng Kartini Dalam Kebangkitan Pendidikan Perempuan Di Jawa. 1879-1904. Cava’da Kadın Eğitiminin Uyanışında Raden Ajeng Kartini'nin Mücadele Tarihi. Skripsi. Diajukan untuk Memenuhi Sebagai Syarat Memperoleh Gelar Sarjana dalam Program Strata Satu (S-1) Pada Jurusan Sejarah Peradaban Islam (SPI) Oleh: Faiqotul Himmah, A02215005 Fakultas Adab Dan Humoniora Universitas Islam Negeri Sunan Ampel Surabaya 2020. hlm. 95.
http://digilib.uinsby.ac.id/47698/2/Faiqotul%20Himmah_A02215005.pdf
2. 川村晃一編『東南アジア政治の比較研究』調査研究報告書 アジア経済研究所 2018 年 45 第 4 章 東南アジアにおけるジェンダー問題の発生と展開 田村 慶子. Page. 45-59. Toplam15 sayfa makale. Kawamura Ippen.Toonan Ajiano Hikaku Kenkyuu Choosa Kenkyuu Hookokusho Ajia Keizai Kenkyuusho 2018 Nen 45 4 Shoo Toonan Ajiani Okeru Jundaa Mondaito Tenkai, Tamura Keiko. https://www.ide.go.jp/library/Japanese/Publish/Reports/InterimReport/2017/pdf/2017_2_20_001_ch04.pdf
