Eserin yazarı Oğuz Çetinoğlu, ÖNSÖZ’de şöyle diyor: “Türk destanları, kâinatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, Türk milletinin doğuşu, çeşitli Türk devletlerimin kuruluş, gelişme, çöküşleri, zafer ve mağlubiyetleri gibi konularla berâber pek çok sebep açıklayıcı efsâneyi de içinde barındırır.” (Sf.10)
Yazar, “Türk Dünyası Destanları” başlığını taşıyan bölümde de şu bilgileri verir:
“Dünyada, Türkler kadar farklı ve geniş sahalara yerleşmiş başka bir millet yoktur. Özellikle üzengiyi icat ettikten sonra atlarımızın nal izlerinin bulunduğu topraklar dünya yüzölçümünün üçte ikisine yakındır. Bu sebeple “milletlerin kahramanlıklarını, karşılaştığı acı ve tatlı olayları anlatan edebiyat türü” olarak kabul edilen destanlar bakımından da dünyanın en zengin milletlerinin başında geliyoruz. Bizim dışımızdaki milletlerin ya hiçbir destanı yoktur veya bize nazaran çok azdır.
Anadolu Türklerinin (yapma destanlarla birlikte) 157, Azerbaycan Türklerinin 51, Başkurt Türklerinin 14, Çuvaşların 16, Doğu Türkistan Türklerinin 58, Gagavuzların 46, Hakasların 20, İdil, Ural Altay Türklerinin 21, Kazakistan Türklerinin 109, Kırgızların 108, Kırım, Kazan, Altın Orda ve Nogay Türklerinin 98, Oğuzların 46, Özbekistanın 31, Sakaların 24, Sibirya Türklerinin 48, Şor Türklerinin 22, Tuva Türklerinin 15, Türkmenistan 33, Uygur Türklerinin 32, Yakudistan’ın 18 adet destan metninin varlığı bilinmektedir.
Yetersiz imkânlarla Türk dünyasına ait 1117 destan tespit edilebilmiştir. Daha geniş bir araştırma neticesinde bu rakamın 2000’lere yaklaşacağı tahmin edilmektedir.” (Sf. 21)
Bilgeoğuz Yayınları tarafından neşredilen “TÜRK DÜNYÂSI DESTANLARI”; daha önceleri, Kültür Zenginliklerimiz (2006), Altaylar’dan Hira’ya Türk-İslâm Dostluğu (2012-2013), Bilenlerin Dilinden Irak Türkleri (2012), Türkler Nasıl ve Niçin Müslüman Oldu (2013), Türklerin Muhteşem Tarihi (2014)Her Yönüyle Kâzım Karabekir (2017), Âyetler ve Hadîsler Rehberliğinde Kutadgu Bilig’den Seçmeler (2018), Büyük Türk İslâm Âlimi Mâtûrîdî (2019), Hazret-i Ali ve Alevîlik (2021), Hoca Ahmed Yesevî ve Yesevîlik (2021), Ahmet Kabaklı/Hayatı, Fikirleri ve Eserleri (2022)…gibi eserlere imza atan Oğuz Çetinoğlu’nun yirmi dokuzuncu kitabıdır.
Muhakkaktır ki, bu tarz eserler bir ihtiyaçtan doğarlar. Türk Dünyâsı’na hitap eden böyle geniş çaplı bir eser, sâdece ilgililerince değil, umûmî bilgi ve kültür alışverişi bakımından da gerekliydi ve yazılmış oldu.
Bâzılarını bildiğimiz, bâzılarından da yeni haberdar olacağımız bu destanlar, örnekleriyle sunulmuştur.
Şüphesiz ki, destanlar; bir milletin, mâzîde ulaşabileceği en uç nokta’dır. Çünkü; o millet, hakîkî veya efsânevî hâdiseleri, yazılı veya sözlü olarak, bunlar vasıtasıyla bugüne ulaştırabilirler. Bunların pek çoğu, uydurma bile olabilir. Netîce îtibâriyle, o milletin fertleri tarafından ‘kabûllenilmiş müşterek bir kültür’ olarak ortaya çıkarılırlar/konulurlar.
Türk târihi, gerek tabiî ve gerekse sun’i/yapma/sonradan yazılma destanlar bakımından çok zengindir. Bu zenginliklerde, hem coğrafî genişliğin, hem nüfus kesafetinin ve hem de Türk milletinin özünde/kimyâsında/cevherinde bulunan kahramanlık, iyilikseverlik, cömertlik, merhamet, hakîkî ve mecâzî aşk …kadar, ondaki bediî zevk değerlerinin yüksekliği de önem arzeder.
Kafkaslar’daki bir hâdiseye duyulan yakınlık, Kerkük’te veya aynı heyecan ve şuûrla Balkanlar’da da duyulmaktadır. Türkistan’ın bir şehrinde, herhangi bir vatandaşla ilgili bir destan, pekâlâ Anadolu’da vuku bulmuş gibi, aynı hislerle karşılanmakta/yaşamaktadır. Bu da, bize, zengin ve muhteşem Türk kültürünün zarâfet ve cezbediciliğini gösterir.
Dünyanın bir ucundan bir dîğer ucuna kavuşan/kavuşturulan bu hissî yakınlaşma, Kürşâd’la da aynıdır, Osman Batur’la da aynıdır, Şeyh Şâmil’le de, Tiryaki Hasan Paşa’la da aynıdır.
Bu yakınlaşma; büyük destan şâirimiz Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu’nun Bozkurtların Destanı’nda ifade ettiği ve yine O’nun, Alp-Erenler Destanı’nda sözünü ettiği “Dedem Korkut, Afşin Beğ, Hoca Ahmed Yesevî, Gazi Ertuğrul Beğ, Gazi Osman Beğ, Ede Bali, Mevlâna Celâleddin-i Rûmî, Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Yûnus Emre, Şemseddin’le de…” aynıdır.
Yâni; Türk milleti, bunlarla kültür bağını kurar ve geliştirir.
Zîra; Türk destanlarında, savaşta gösterilen kahramanlıklar kadar, devlet idâresinde ve tefekkür sahasında da büyük mürşidler yâni o sahanın kahramanları ışıldamaktadır.
Geleceğin Türk nesilleri, gerek bu cengâverleri ve gerekse de bu fikir kahramanlarını çok iyi tanımalıdır.
Şüphesiz ki; böyle bir eseri ele almışken, okurlara, konu başlıklarını da arzetmek bir vazifeyi gerektirir. Bu da, bir bakıma, eserin hulâsasını takdim etmek demektir ki, okur, bu başlıklardan hareketle esere teveccüh gösterebilir.
“Türk Dünyâsı Destanlarından Örnekler” ana başlığı altında, eser, şu ara başlıklardan meydana gelmektedir:
“Abdurrahman Han Destanı (Uygur), Âdil Sultan Destanı (Kırım), Ahıska Destanı (Ahıska Türkleri), Azerbaycan Milletvekili Ganire Paşayeva’nın Ahıska Destanı Şiiri, Alıpmemşen Destanı (Kazan Türkleri-Tataristan Destanları), Almış Kağan Destanı (Altay/Sibirya), Alp Tobok Destanı (Kırgızistan), Alpamış Destanı (Kongradlar), Alp-Er Tunga Destanı (Sakalar), Altay Destanı (Güney Sibirya), Altın Çüş Destanı (Hakas Türkleri), Altın Taycı Destanı (Sor Türkleri), Attilâ Destanı (Oğuz-Hun Türkleri), Başını Vermeyen Şehit Destanı (Anadolu v e Balkanlar), Battal Gazi Destanı (Anadolu), Biler Şehrinin Fethi Destanı (Çuvaşistan), Bozkurt Destanı (Uygurlar), Bozoğlan Destanı (Uygur Türkleri), Cengiz Han Destanı/Cengiznâme (Özbekistan), Çanakkale Destanı (Anadolu)/Çanakkale Şehitlerine /Mehmet Âkif Ersoy, Çor Batır Destanı (Kırım), Danişmend Gazi Destanı (Anadolu), Dede Korkut Destanı (Oğuzlar: Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan), Ebu Müslim Horasanî Destanı (Orta Doğu), Edige Destanı (Altın Orda), Emir Timur Destanı (Özbekistan), Ergenekon Destanı (Oğuzlar), Esselâm/Mukaddes Hayattan Levhalar (Necip Fâzıl Kısakürek), Gan-Kişi Destanı (Gagavuz Destanı), Genç Osman Destanı /Kayıkçı Kul Mustafa (Anadolu), Geyik Destanı, Gılgamış Destanı (Mezopotamya),Göç Destanı (Uygur), Göktürk Destanı/Göktürk Kitâbeleri, Haan Tögüldür Destanı (Tuva), Hamzanâme, Hızırnâme, Huban Arığ Destanı (Hakaslar), İdigey/Moradım Destanı (Başkurtlar), Kaçak Nebi Destanı (Azerbaycan), Kanije Destanı (Anadolu/Macaristan)/M. Halistin Kukul, Karabağ Destanı (Azerbaycan)/Muhammed Avşar, Karca Bey Destanı (Karaçay Türkleri), Kartaga-Mergan Destanı (Sibirya), Kerkük Destanları/Kerkük Ağıtı/Erbil Ağıtı/Yavuz Bülent Bâkiler, Kerkük Destanı/Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, Kerkük Katliâmı/Ayhan İnal, Kıbrıs Destanı (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti)/M. Halistin Kukul, Kırk Kız Destanı (Karakalpaklar), Kızılelma Destanı (Türkiye), Turan/Ziya Gökalp, Alageyik/Ziya Gökalp, Altın Destan/Ziya Gökalp, Kiziroğlu Mustafa Bey Destanı (Anadolu),Kozu Kürpeç-Bayan Suluv Destanı (Kazakistan), Köroğlu Destanı (Anadolu ve Türkistan), Közüm Han Destanı (Sibirya), Kunuri Destanı (Güney Kore’de Yazılan Türk Destanı)/M. Halistin Kukul, Kurtuluş Savaşı/Millî Mücâdele Destanı (Anadolu), Kür Şad Destanı (Oğuzlar)/Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, Maaday Kara (Altay Türkleri), Malazgirt Destanı (Anadolu)/Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, Mamay Destanı (Nogaylar), Manas Destanı (Kırgızistan), Melike Ayyar Destanı (Özbekistan), Mehrali Bey Destanı (Anadolu), Mete Han Destanı (Asya Hunları), Müseyyeb Gazi Destanı (Anadolu), Nazugum/Naziğim Destanı (Doğu Türkistan), Nurgun Batır destanı (Yakudistan/Sâha Türkleri), Oğuznâme/Oğuz Kağan Destanı (Oğuzlar), Oğuz Kağan’ın Duası, Osman Batur Destanı (Doğu Türkistan), Osman Gazi Destanı (Anadolu)/M. Halistin Kukul, Plevne Destanı (Rumeli),Rüstem Han Destanı (Özbekistan), Sarı Saltuk Destanı/Saltuknâme (Anadolu-Rumeli), Satuk Buğra Han Destanı (Karahanlılar), Seyit Noçi Destanı (Uygurlar), Sivastopol Destanı (Kırım-İstanbul), Şabdan Batur Destanı (Kırgız), Şahsenem ve Garip (Türkmenistan), Şan Kızı Destanı (İdil-Bulgar Türkleri), Şeyh Şâmil Destanı (Kafkasya)/M. Halistin Kukul, Şu Destanı(Oğuzlar), Ulu Han Ata Bitiği (Oğuzlar), Ural Batır Destanı (Başkurt Türkleri), Vak’a-i Hayriye Destanı (Anadolu), Yaratılış Destanı (Oğuz Türkleri), Yûsuf Aleyhisselâm Destanı (Anadolu), Zoya Tülek Destanı (Başkurtistan Türkleri), Büyük Destan/Yavuz Bülent Bâkiler.
Yazar Oğuz Çetinoğlu, “Bitirirken” başlığını taşıyan son satırlarında da şöyle diyor:
”Destanların maksadı ve destan aracılığıyla ulaşılmak istenen hedef şüphesiz millî duyguların diri tutulması ve yaygınlaştırılmasıdır. Destanlar, dünyâ edebiyatındaki en milliyetçi eserlerdir. Destanlardaki milliyetçilik ferdî değil, milletin tamamıyla bağlantılıdır. Millî şuûr ve vicdana dayanmaktadır. Millet vicdanında, arzu, dilek, tutku, gelenek, değer hükmü hâlinde yaşayan her şey destanlarda yer bulur ve gerçekleşmiş görünür.
Milletlerin târihî vasıfları, ırk özellikleri ve millî değerleri, destanlarda açıkça görülür.” (Sf. 391)
“Türk Dünyası Destanları”, bu sahada okunması gereken değerli bir eserdir!..Okunmalı!..