Sanmayınız ki bir tek biz insanlarda psikolojik ruhsal durum var. Bizde olduğu gibi kanatlılarda da psikolojik ruhsal döngü bulunmaktadır. Tüm hayvanlar kontak kuran bir bakışa, bir sese, karşısındaki kendisine bakana alâkayla bakar. Etkiye tepkinin en iyi izlendiği ortam hayvanlarla temastır.Hayvanlar sevecendir. Gülümsemeyle gelen tatlı bir sese, nefese anında iştirak ederler.
Kanatlılarda bir sosyal düzen içerisinde yaşarlar. Yabani kanatlılar (tavuk, ördek, kaz v.s) genellikle baskın karakterli bir erkek ve bir veya daha fazla kanatlıdan oluşan küçük gruplar halinde yaşarlar. Alt statüdeki erkekler bu gruplarla az da olsa bir ilişki kurabilirler. Dar alanda fazla miktarda yiyecek olması durumunda, gruptaki hayvan sayısı 20’nin üzerine çıkabilir ve erkek ile dişiler arasında yeni bir hiyerarşik düzen anında oluşmaktadır.
Yabani kanatlılar gecelerini bir çalı dibinde, kaya oyuğunda; yabani tavuklar da gecelerini, ağaçların üzerinde tüneyerek geçirirler ve aktif değildirler. Gündüzleri ise bu kanatlı büyük grupları bir erkek ve bir kaç dişiden oluşan alt gruplara ayrılır. Alt statüdeki erkekler de kendi aralarında küçük gruplar oluşturmaktadır. Bu davranış özellikleri genetik olarak evcil kanatlıların, tavukların genlerinde de bulunmaktadır.
Kanatlılar yumurtadan çıktıktan bir ile üç gün arasında civcivken içgüdüsel olarak tüylerini düzeltme ve toprak üzerinde eşinme davranışları göstermiştir. Buna ek olarak, yalnız olan civcivlere bir solucan verildiğinde, solucanın peşinde sanki başka civcivler varmış gibi koştukları da gözlenmiştir. Araştırmacılar, civcivlerin içgüdüsel olarak sokucu böceklerden korktuğunu fakat sinekleri yakalamaya çalıştığını göstermiştir.
Civcivler anasız yetiştirildiğinde, üreticilerin civcivlerin gagasını su içerisine daldırarak su içmelerini öğretmesi gerekir. Araştırmacılar, civcivlerin susamış ve suyun içinde ayakta dursalar bile, su yüzeyini gagalamadığını göstermiştir. Bununla birlikte, sudaki parlak cisimleri veya kabarcıkları gagaladıkları da belirlenmiştir. Yumurtadan çıkan civcivler genellikle üç günlük yaşa kadar herhangi bir rekabet davranışı göstermezler.
Civcivler 16 günlük yaşa ulaştığında yaşamın gereği olarak sosyal düzeni oluşturmak için dövüşmeye başlarlar. Araştırmalar, tamamen dişi civcivlerden oluşan gruplarda sosyal düzeninin 10 ncu haftada belirginleştiğini saptamışlardır. Küçük gruplarda sosyal düzen büyük gruplara göre daha erken dönemde (8nci haftada) oluşmaktadır. Erkek gruplarda sosyal düzen haftalarca çözümsüz kalabilmektedir.
Araştırmacılar, bazı civcivlerin erken dönemde liderlik vasıflarını geliştirdiğini gözlemlemişlerdir. Yapılan bir denemede iki petekten biri ısıtılmış diğeri devre dışı bırakılmış, civcivler ısınan peteğin başına gitmişler, ısınan petek kapatılıp, diğer petek açıldığında ise civcivler bu kezde diğer peteğe yönelmişlerdir. Bazı civcivlerin diğerlerine göre daha kısa sürede tepki verdiği görülmüş, lider civcivin, grubu sıcak ısı lambası altına götürdüğü ve daha sonra da izole edilmiş soğuk bir yerde tutulan bir civcive liderlik yaparak onu da ısı lambasının altına getirdiği gözlenmiştir.
Anaç ve civciv ilişkisi psikolojisi :
Kanatlı ve embriyo arasında kuluçka döneminde bile etkileşimlerinin olduğunun bazı kanıtları vardır. Civcivin kuluçkadan çıkmasına bir gün kala anne ve civciv aralarında sesli iletişim kurmaya başlarlar ve kuluçkadan
çıkış zamanı yaklaştıkça bu iletişim daha da artmaktadır.
Embriyo bir tehlike çağrısı vermeye başlayınca, tavuk sese cevap verir ya da yuvaya döner bu durumu algılayan
embriyo sakinleşir ya da memnuniyet sesleri çıkarır. Civcivlerin yumurtadan çıkış süresi, klaçta (Bir yüklemede kuluçkaya konulan yumurtalar) daha erken yumurtlanan yumurtalar dikkate alınarak hızlandırılabilir. Ancak bu hızlanma, sadece kuluçkanın ikinci safhasında civcivlerin kabuğunu kırıp, dışarıya çıktıkları safhada etkili olabilir. Kuluçkadan yeni çıkan civcivlerin en büyük ihtiyacı sıcaklıktır. Araştırmalar, civcivlerin üşüdüklerinde herhangi bir sıcaklık kaynağına sokulduğunu göstermiştir; kaynağın bir tavuk olması gerekmez. Örneğin; civcivler kuluçkadan
çıktıktan 15 dakika sonra insan eliyle temas ederse, civcivlere insanlar tarafından oluşturulabilecek tehlike uyarı faktörünü azaltmaktadır. Kanatlılarda mesela tavukların gıdaklama sesinin de tehlike uyarısını azalttığı görülmüştür.
Yapılan araştırmalar; kuluçkadan yeni çıkmış olan civcivlerin hiç tavuk görmemeleri ve tavuk sesi duymamalarına rağmen bir tavuk ve birkaç civcivin bulunduğu kutuya doğru koştuğunu göstermiştir. Ancak, anaç kanatlının civcive cevap verme içgüdüsü sekiz günlük yaşta kaybolmaktadır. Farklı anaçlardan gelen civcivler karıştırılarak bir grup oluşturulduğunda, civcivlerin çok sayıda anaç arasından kendilerine en uygun anacı bulabilmişlerdir. Civcivlere üç haftalık yaştan sonra aynı deney uygulandığında, uygun anacı bulma becerisi azalmıştır.
Civcivler annelerini değişik yollarla tanıyabilse de, duyma önemli faktörlerden birisidir. Civcivleri ile birlikte olan gurk anaç, civcivlerinin üzerinden alınarak karanlık bir odaya götürülüp, yerine başka bir gurk anaç getirildiğinde civcivler karanlık odada kendi annelerini bulabilmişlerdir. Gurk anaç değişik yollarla gizlendiğinde, civcivler annelerine bir şekilde ulaşmayı başarmışlardır. Yapılan araştırmalar; civcivlerin annelerini tanımasında görmenin de önemli rolü olduğunu ortaya koymuştur. Yapılan bir deneyde; siyah, beyaz ve kırmızı tüy rengine sahip üç gurk anaç bir bölmeye konmuş, daha sonra bunların civcivleri karıştırılarak bölmenin kapısına bırakılmış, bazı civcivlerin yanlış anneye gitmesine rağmen büyük kısmı kendi renginde olan annelerini bulduğu gözlemlenmiştir. Yumurtadan yeni çıkmış olan civcivler arasında anaçlar bir seçim yapmazlar. Tavuk - civciv ilişkisinde ses iletişimi önemli bir faktördür. Bir civciv annesinin göremeyeceği bir yerdeyse, tehlike çağrıları yapar bunun üzerine anaç sesin geldiği yöne gider. Civcivi cam bir kutunun içine konulduğunda anne civcivi görse bile sesi duymadığı için bir tepki vermemektedir.
Civcivler yumurtadan çıktıktan sonra ilk 10-12 gün annesine yakın durmak istemektedir. Bu yaştan sonra, anaçtan bağımsız olarak beslenmeye başlarlar, fakat 6-8 haftalık yaşa kadar annelerine sokularak ısınmaya ve uyumaya devam ederler. Anneleri civcivlere 12-16 haftalık yaşa kadar koruma sağlar, daha sonra onları kendinden uzaklaştırmak için gagalamaya başlar ve diğer anaçların arasına katılır. Bunlar anaçların arasına karışmaz ise erkek civcivler ergin hale gelip, kendisine üstünlük sağlayıncaya kadar yetişkinlerle kalmaya devam ederler. Eğer Anacın bir veya iki civcivi var ise, anaç bunlarla normalden daha uzun süre birlikte yaşamayı sürdürmektedir.
Bireysel tanıma psikolojileri :
Kanatlılarda bilhassa tavuklar sosyal hiyerarşik düzenin kurulduğu bir bölme veya kafese sonradan katılana karşı saldırgan olurlar. Sosyal düzeninin oluşması için, bir sürüdeki kanatlıların birbirini tanıması gerekir. Bu yetenek onlara sosyal düzende sadece o tavukları tanımalarını ve kendilerinden alt grupta olanları gagalamalarını sağlar.
Kanatlıların, bir sürü içerisindeki diğerlerini bireysel olarak tanımak için hangi ipuçlarını kullandıkları bilinmemektedir.
Bir araştırmada, sürüdeki bir kanatlıda bazı değişiklikler yapılarak sürüye tekrar katılmasının diğer kanatlı üzerinde oluşturduğu etki incelenmiştir. Araştırmacılara göre; bir sürüde ki kanatlılar bir bireyi tanımıyorsa onu gagalamaktadır. Örneğin, bir tavuğun sağ tarafına sarkan ibiği kafanın sol tarafına taşınması durumunda, sürüdeki diğer tavuklar tarafından tanınmamaktadır.
Dış görünüşü değiştirilen tavukların tekrar sürüye katıldığında gagalama sırası daha altta olan tavuklar tarafından gagalandığı görülmüştür. Bununla birlikte, sürüye çok sayıda dış görünüşü değiştirilmiş tavuk getirildiğinde, tavuklar yeni bir sosyal düzen oluşturmaktadır. Bu durum, bir sürüdeki tavukların birbirini tanımalarında ibiğin yanında başka özelliklerin de etkili olduğunu göstermektedir.
Başka bir araştırmada, kanatlıların tüylerde oluşan değişikliğe de tepki gösterdiği ve bu değişikliğe göre yeni sosyal düzen oluşturduğu belirlenmiştir. Beyaz tüylü bir sürüde, bazı kanatlılar üzerinde çarpıcı renk değişiklikleri yapılarak, bu kanatlıların tekrar sürüye katılması durumunda diğer kanatlıların renk değişimi yapılan kanatlıları tanımadığı için gagaladıkları görülmüştür. Baş ve boyunda yapılan değişikliklerin, gövdede yapılan değişikliklerden daha fazla tanıma kaybına neden olduğu belirlenmiştir. Bazı özellikler diğerlerinden daha etkili olsa da, tanıma için tek bir özellikten yararlanılmamaktadır. Yapılan araştırmalar, yumurtacı tavukların yaklaşık 30 bireyi tanıyabildiğini göstermiştir. Küçük gruplarda oluşan sosyal düzen, sürüdeki birey sayısı 30 tavuktan 60 tavuğa doğru arttırıldıkça bozulmaktadır. Bir sürüde tavuk sayısı 60'tan fazla ise, tavukların daha hoşgörülü ve sakin olduğu belirlenmiştir.
Kazlarda ise enteresan bir sürü psikolojisi mevcuttur. Kuluçka sezonunda civcivleri yanı başında gören anaçlarda annelik duygusu hakim ön plana çıkarken bi anda gurk haline dönüşebilmektedirler. Yine kazlar sürü halinde gezdikleri, önde lider peşinde gittikleri, öndeki liderin yorulduğunda arkadakinin o görevi devraldığı, en arkadakilerinde sırayla sürüyü toparlıyarak gideceği istikametde firesiz götürdükleri görülmüştür. Kazlar çevresi ile alakalı sosyal hayvanlardır.
Tüy düzeltme psikolojisi:
Tüyler uçabilen kuşlar için uçuşa ek olarak, su ve hava yalıtımı için önemlidir. Kanatlılar, tüylerini gagasıyla düzelterek, her tüyün işlevini daha iyi yapmasını bilinçli olarak sağlamaktadırlar. Üreticilerimize hayırlı bol kazançlar dilerim.
KAYNAKLAR:
1. Göger, H. 1994. Tavuklarda çeşitli davranım özellikleri ve zorlanım. Teknik Tavukçuluk Dergisi,
81:5-13.
2. Webster, A.B. 2002. Behavior of chickens. In
Commercial Chicken Meat and Egg Production, pp: 71-86, Springer, Boston, MA
Göger ve Yenice / Tavukçuluk Araştırma Dergisi 15 (1): 34-39, 2018 39
3. Portella, F.J., Caston, L.J., Leeson, S. 1988.
Apparent feed particle size preference by broilers.
Can. J. Anim. Sci., 68: 923-930.
4. Kutlu, H.R. 1993. Kanatlı hayvanlarda yem seçimi
tekniğine dayalı besleme uygulamaları. Teknik
Tavukçuluk Dergisi, Ekim-Aralık 1993: 8-12.
41. Çadırcı, Ş. 2014.
5. Forbes, J.M. 2007. Learning about food: Conditioned
Preferences and aversions. In: Voluntary Food Intake
and Diet Selection in Farm Animals, 117-143. CAB
International, Wallingford, Oxon.