Kanatlılarda Tüy Çekme, Yeme, Gagalama Hastalığı (Kanibalizm)

Son zamanlarda sık sık kümeslerde karşılaştığımız ve sürekli bize sorulan sorunlardan ve sebepleri birden çok olup, tam olarak nedeni bilinmeyen ama psikolojik ağırlıklı, noninfoksiyoz hastalıklardandır. Halk dilinde çakma adı ile adlandırılmaktadır.

Bu hastalık kötü alışkanlıklardan olup, belli bir nedeni henüz tam olarak saptanamasa da psikolojik ağırlıklı etmenlerin gagalamayı tetiklediği görülmüştür. Yalnızca bilinen gerçek ise bulaşıcı olmadığı ve canlı mikro organizmalardan kaynaklanmadığı (mikrobiyal bir nedenin olmadığı) tamamen kümes bakım, beslenme ve yaşam şartlarına bağlı, psikolojik ağırlıklı ve bireysel nedenlerden kaynaklandığıdır. Şimdi bu etkenlere bir bakalım:

HAZIRLAYICI NEDENLER :

1. Yalnız pelet veya sıkıştırılmış yemlerle beslenme, yemlerdeki ağır metaller, genellikle gıdada bulunan boyalar ve koruyucular kullanılması (Pelet yem ile kursaklarını birden tıka basa doldurarak arta kalan bolca zamandan dolayı oluşan can sıkıntısı)

2. Yem rasyonunda fazla miktarda mısır bulunması

3. Kümeslerde yeterli yemlik ve suluk bulunması Tavuklar için bu rakam 35-40 tavuğa bir yemlik, nipel suluklarda 100 tavuğa suluk)

4. Uzun süre hayvanların yemsiz ve susuz bırakılması

5. Kümeslerde yeterli tünek bulunmaması

6. Kümeslerin yeterinden fazla aydınlatılması. (Gözleri rahatsız etmeden beyaz ışıklı lambalı, bir kitabı rahatlıkla okuyabilecek ortam olmalıdır.)

Kümese yeni giren yarkaların kümes ışığı 3-5 gün boyunca 24 saat yanıp sonra bir program dahilinde 13 saatten başlanıp 2-3 gün ara ile yarım saat artırılarak en sonunda 60-70 haftaya kadar günlük 16 saat ışık verilir. Eğer 70 haftadan sonra yaşa bağlı olarak yumurta veriminde düşme var ise ışık 17 saate çıkarılır. Günlük 16 saat ışıklandırmadan sonra gece boyunca kümes içine kesinlikle ışık yada hüzmesi girmemelidir. Aksi takdirde gagalama başınıza her an bela olabilir.

Kümeslerde Güneş ışığı ve temiz hava eksikliği, kümeslerdeki asma lamba yerine duvara monteli lamba kullanarak gölge oluşumları, 24 saat kümeste ışık yakılması da sebeplerdendir.

7. Hayvanların sıkışık olmaları (Salma tavuklarda bu oran M²'ye 7-8 dir. Kafeslerde de bu oran 5-7 arasındadır. Hindilerde 2-3 dür. Kazlarda ise m² ye 2 dir.

8. Kümesin çok sıcak olması (Kümes içi ısısı gece ve gündüz 15°-22° arasında sabitlenmelidir. Kazlar -15⁰ kadar dayanabilir.) Bir gün başka diğer gün başka kümes hava ısısı kümes hayvanlarını agresif hale getirir.

9. Beslenme bozuklukları, yetersiz gıda maddeleri, mineral ve vitamin eksiklikleri, Metabolik beslenme bozuklukları,

10. Ekto parazitlerden (bit, pire, v.s fare ve sıçanlar) ileri gelen irritasyonlar)

11. Yetiştirme hataları

12. Yeni yumurta verimine giren hayvanların ovuduktun prolapsusu (kıç çıkması)

13. Gaga kesimi yapılmaması, hatalı gaga kesimi yapılması, Psittacine Gaga (aşırı kıvrık gaga)

14. Yemlik ve sulukların ayarsızlığı (salma tavuklarda sulukların yerden yüksekliği çene altı hizasında olmalı, yemliklerin yerden yüksekliği kuyruğu yemliğin altından teğet geçmeli, hepsi aynı yükseklikte olmalıdır.)

15. Yemdeki tuz oranının yetersizliği (fazlasıda tuz zehirlenmesi yapar. Özellikle buyükbaş ve küçükbaş yemleri)

16. Sürüdeki erkek ve dişi oranının dengesizliği (tavuklarda 7-11 dişiye 1 erkek, kazlarda 1 erkeğe 3 dişi)

17. Kuru cilt oluşumu, cilt enfeksiyonları ve iltihabı durumları, Allerjik durumlar, tüy kisti oluşumları, Piyoderma (Nadir görülen, ülserlerle karakterize, inflamatuvar bir deri hastalığı), mantar dermatiti, Tüy Hastalığı virüsü (PBFD),

18. Duygusal stres,

19. Yetersiz fotoperiyot (Bitkilerin gelişim gösterdikleri evre),

20. Karaciğer ve böbrek hastalığı,

21. Aspergilloz (mantarların neden olduğu hastalık),

22. Bağırsak enfeksiyonları,

23. Üreme sistemi problemleri,

24. Tiroid bozuklukları,

Olarak sebepleri sıralayabiliriz.

Özellikle kanatlılardan tavuklar çok meraklı hayvandır. Adeta bulunduğu ortamı kendilerine göre didik didik eder öğrenmeye çalışırlar. Bir o kadar da rahatlarına düşkündürler. Kanatlıların tümünde tam bir sürü psikolojisi hakimdir. Beraberce kümese girmeyenleri hemen aralarına kabul etmezler. Kanatlı psikolojisini bilmeyen üreticinin başarılı olması mümkün değildir.

Tüm kanatlılar doğal olarak tüy dökerler, fakat bazen kanatlılar yaşamlarında ki konfor bozulduğunda birbirilerinin tüylerini aşırı derecede çekmeye başlayabilirler. Tüy yolma birçok nedenden kaynaklanabilir ve yönetilmesi zor bazı belirtiler içerebilir. Geleneksel olarak, psikolojik nedenler veya fizyolojik rahatsızlıklar kanatlılarda aşırı tüy yolmaya yol açar, ancak bu garip davranıştan hangi fizyolojik veya psikolojik rahatsızlığın sorumlu olduğunu tespit etmek zor olabilir. Bunun için kanatlıları, psikolojilerini çok iyi gözlemlemek gerekmektedir.

Çoğu için, kanatlılarının tüy yolması birden bire ortaya çıkıyor gibi görünse de bir gün kanatlınız mutlu ve tüneğinde şarkı söylerken, sonra ertesi gün birden bire tüylerini düzinelerce çekiyor olabilir. Etkiye tepkinin en iyi gözlemlenmesi kanatlılardır.

Tüy yolma olarak da bilinen Kanibalizm bazen davranışın kaynağı kolayca tespit edilemediğinden korkutucu bir davranış olabilir.

Kanatlılar, vücut sıcaklıklarını düzenlemek, korunmak ve bir eş çekmek için doğal olarak tüylerini yolarlar. Standart tüy yolma davranışı, düzeltmek veya tımar etmek için birkaç tüy yolmayı içerir.

Tüy Yolmayı Anlamak :

Kanatlınız için doğru aktivite dengesini bulmak çok önemlidir. Aşırı uyarılmış veya yetersiz uyarılmış kanatlınızın tüylerini yolma olasılığı daha yüksektir, bu nedenle kanatlınızın zamanını meşgul edecek oyuncaklara, ekipmanlara sahip olduğundan emin olun, ancak aynı zamanda uyarıcılardan ve dikkat dağıtıcı şeylerden uzakta sessiz bir zaman geçirmesine izin verildiğinden emin olun. Pelet yem verip kursağı tıka basa doldurtmaktansa yerine granül yem vererek boş zamanını oyalanmaya yöneltmek en iyi davranış olacaktır. Bazı kanatlılar, yeni bir eve, kümese taşınmak gibi bir yer değişikliğinden sonra tüylerini birden yolmaya başlayabilir.

Arastırmalarda kafes yerleşimi de dahil olmak üzere fiziksel ortamın tüy yolmayı üretmek için önemli bir faktör olduğu gözlemlenmiştir.

Yıkıcı tüy davranışının en yaygın iki biçimi tüy koparma ve tüy yolmadır. Tüy yakalama, bir kanatlının tüylerindeki tüy şaftını kırması sonucu “v” şeklinde tüyler oluşmasıdır. Bazı kanatlılar tüylerini şaftın tabanına yakın bir yerde şaklatırken, diğerleri tüyleri dışında hiç tüy bırakmaz. Tüy yolma, daha önce anlatıldığı gibi, bir kanatlının tüylerini tamamen çekip arkasında büyük kel noktalar bırakmasıdır.

Tüy yolma söz konusu olduğunda, nedeni teşhis etmek ve tedaviyi reçete etmek için bir uzmana ihtiyaç vardır. Kanatlınızın tüy yolmasının nedeni çok sayıda koşul olabileceğinden, uzmanınızın kanatlınızın hastalığının temeline inmek için birkaç test yapması gerekecektir. Muhtemelen kanatlınızın bakım ve beslenme, barınma durumunu, başka hayvanların baskılarına maruz kalıp kalmadığını ve her pozisyonu soracaktır. Her vaka farklı olsa da, geleneksel olarak bir uzman, büyük olasılıkla bir CBC (tam kan sayımı), bir kan kimyası testi ve antikor ölçümlerini içerecek olan çeşitli kan testlerinin yapılmasını isteyecektir. Daha sonra bazı deri kazımaları ve tüy örneklerini alınacaktır. Bu numuneleri, deride belirli bir türde inflamatuar reaksiyon olup olmadığını veya kanatlınızın hastalığına neden olabilecek herhangi bir bakteri veya mantarın mevcut olup olmadığını belirlemek için kullanılacaktır. Son çare olarak, evcil hayvanınızın hastalığının kaynağını belirlemek için ultrason veya endoskopi yapabilir.

Tüy yolma durumu olan bir kanatlıyaa sahip olmak zor olabilir. Evcil hayvanlarımızın her zaman en iyi hayatlarını yaşamalarına yardımcı olmak isteriz, ancak tüy yolma ile, hem kanatlı hem de insan için denenebilecek deneme yanılma olmadan olumsuz davranışları neyin tetiklediğini belirlemenin somut bir yolu yoktur. Kanatlınız tüy yolma ile mücadele ediyorsa, uzmanınızla en kısa zamanda konuşun.

Kanatlınızın bazen tüylerini çiğnediğini veya kendi derisine zarar verecek kadar ileri gittiğini fark edebilirsiniz. Hatta diğer arkadaşlarının tüylerini de toplayabilirler. Genellikle gaga ile ulaşılması en kolay olan göğüs ve boyundaki tüylerine sıklıkla zarar gördüğünü göreceksiniz.

Peki Kanatlınızın Tüylerini Yolmasını Nasıl Engellersiniz?

Kanatlınızın sağlıksız tüy yolma davranışı fark ederseniz, derhal kanatlı uzmanınızdan randevu almanız çok önemlidir. Kanatlınızın tüy çekme, yeme alışkanlığının altında yatan tıbbi veya davranışsal bir endişeden kaynaklanıp kaynaklanmadığını değerlendirmenize yardımcı olabilirler. Sorunu teşhis etmeye yardımcı olması için bir kanatlı davranış uzmanına ihtiyaç duyulabilir.

Sorunu azaltmak veya daha da önemlisi başlamadan durdurmak için şunlara odaklanabilirsiniz :

Bir rutine (alışkanlık) bağlı kalmak:

Rutinler kanatlılarınız için önemlidir ve mümkün olduğunca yakından takip edilmelidir. Kanatlınızın yeteri miktarda uyuduğundanve dinlendiğinden, beslenmesinde bol miktarda besin ve vitamin bulunduğundan ve sizden çok fazla sevgi ve etkileşim aldığından emin olun.

Stresi en aza indirmek:

Kanatlınızın tüy yolmasının, yemesinin nedeninin stres olduğunu düşünüyorsanız, kendinizi onların yerinde hayal etmeye çalışın. Bir pencerenin dışında olan stresli şeylerin tam bir görünümü örneğin hayvan veya insan faaliyetleri, kanatlınızın yaşam alanlarına hapsolmuş ve korkmuş hissetmesine neden olabilir. Bu durumda, onları başka bir yere taşımak yardımcı olabilir. Kanatlılar ayrıca insan ailelerinin ruh hallerini de algılarlar. Endişeli veya stresli hissediyorsanız, muhtemelen onlar da öyledir.

Can sıkıntısını gidermek:

Kanatlılar, formda kalmak ve enerji yakmak için çok fazla zihinsel uyarıma ihtiyaç duyar. Kanatlıların çok sosyal hayvanlar olduğunu unutmayın. Onlarla ilgilenmek, bolca ilgilenmek onlara güvenmeye teşvik edebilir.

Sağlıklı bir diyet sağlamak:

Kanatlılar , türlerine göre sağlıklı kalmaları için ihtiyaç duydukları tüm besin ve vitaminlerle dolu bir beslenme rasyonu almalıdır.

Çevrelerini incelemek:

Kanatlılar çok hassastır ve sigara dumanı, oda spreyleri ve keskin temizlik malzemeleri gibi malzemeler onları tahriş edebilir. Bu faktörlerden birinin kanatlınızı rahatsız edebileceğini düşünüyorsanız, tüy yolmanın durup durmadığını görmek için habitatlarını (yaşam alanları) farklı bir yere taşımayı veya olası çevresel tahriş edici maddeleri tek tek ortadan kaldırmayı deneyin. Kanatlılar ayrıca sıcaklık değişikliklerine karşı çok hassastır, bu nedenle bunlardan herhangi birinde ve aldıkları doğal güneş ışığı miktarında büyük bir değişiklik büyük bir fark yaratabilir.

Kanatlılarınızın tüyleri tekrar çıkar mı?

Çoğu durumda, tüylerini kaybeden bir kanatlı, onları yaklaşık 12 ay içinde veya bir sonraki tüy dökümü sırasında geri alacaktır. Bununla birlikte, alttaki cilt yapısı hasar görürse tekrar büyümeyebilirler

Tamamen iyi bir yem rasyonu ile dengeli bir beslenmeye geçmek , evcil hayvanınızın daha güçlü tüyler geliştirmesi ve tüy değiştirmesini kolaylaştırması için ihtiyaç duyduğu tüm vitamin ve mineralleri sağlamaya yardımcı olacaktır.

Parazitler, kanatlılarınız için ciddi bir endişe kaynağıdır, ancak dış etkenlere çok az maruz kalan evcil hayvanlarda oldukça nadirdir. Bununla birlikte, akarlar ve bitler bazen evinize girebilir ve evcil hayvanınız için sorun yaratabilir. Bu parazitler cildi kaşındırarak kanatlılarınızın tüylerini çekmesine neden olabilir.

Yine kanatlılarınız bilhassa tavuklar bir kan ya da yara gördüğü an agresif hale gelir hepsi saldıracaktır. Bu durumda olanları çok acil kümesten hemen uzaklaştırıp, yaraları iyileştikten sonra kümese geri konmalıdır. Yapmadığınız takdirde yaralının bağırsaklarının çıkmasına, ölümlerin görülmesine neden olur. Bu gagalama kötü alışkanlıklardan olup, bulaşıcı olmayıp, başka kümeslere bulaşmazlar. Genetikte değildir. Genellikle kümes içi düzenlerin bilinçsizce değiştirilmesi ve hayvanların gürültü, dinlenme v.s şartlarının değişmesi bu rahatsızlığı tetikler.

Kümeslerde normal kapasitenin üzerinde hayvan bulunması, bir birilerine direk temasları, yemlik, suluk ve follukların az sayıda bulunması ve yemlik, suluk ve follukların başında izdiham yaşanması, bir birilerini iteklemeleri de bu rahatsızlığa sebebiyet vermektedir.

Kümeslerde aydınlatma, havalandırma ve ısıtılmasında ki anormallikler. Tozlu, fazla sıcak, aşırı soğuk, rahatsız edecek gürültü, nem, koku gibi kümes içi değişen anormallikler, beslenme yetersizlikleri (Vitamin, mineral madde eksiklikleri gibi) gibi sebeplerde asli sebepler arasındadır.

Gagalamanın kabaca nedenlerini yazdık. Gagalama (kanibalizm yani çakma) kanatlıların birbirilerinin çeşitli yerlerini gagalaması, zarar vermesi, tüylerini çekmesi ve yemesi belirtileri ile anlaşılır. Eğer hemen tespit edip tedbir almazsanız bir anda bazıları kloakayı, başı, ibikleri, parmakları, sakalları gagalamakla beraber tüm tavuklar (tüm kanatlılar) bu yaralı hayvana saldırırlar hatta kurtaramazsanız kısa zamanda öldürürler.

PE Kİ GAGALAMAYA NEDEN OLMAMAK İÇİN NE YAPABİLİRİZ:

* Ayrıca iç parazit ilaçları da zamanın mutlaka yapılmalıdır.

* Hayvanlara iyi bakım ve dengeli bir beslenme programı uygulanmalıdır.

* Sağlıklı kümes koşulları sağlanmalıdır. Kümes etrafında özellikle gürültü, aydınlık kümeste düzeni bozacak şekilde olmamalı, kümes içine ışık hüzmesi kesinlikle düşmemelidir. Kümes içindeki inşaat ve tadilat kümes boşaldığında dezenfeksiyon öncesinde yapılmalıdır.

* İçeride bulunan fanlar, vantilatörler içerinin havasını hava cereyan yapmadan temizlemeli, içeride amonyak gazı birikmesine müsaade edilmemeli, tercihen fanlar 15 dakika çalışıp 30 dakika stop şeklinde yada kümesin özel durumlarına göre farklı versiyonlar uygulanmalıdır. Yine folluklar kümeste en loş bölgeye pencerelerden uzak yere yapılmalı, tavukların follukları kullanmaları esnasında izdiham olmıyacak şekilde folluk adedi ayarlanmalıdır. Özellikle 09.00 -11.30 saatleri arasında folluklar izdihama karşı iyi izlenmelidir.

* Kümes aydınlatılmasına iyi dikkat edilmelidir. Yumurta verimi düşüklükleri ve gagalama genellikle ışıklandırmadan kaynaklanmaktadır

* Vitamin ve mineral madde eksikliklerinde gagalama yaşanabilmektedir. Kümesinizle ilgili çalıştığınız klinik saha elemanından amino asit, mineral madde, vitamin premiksi ile bağırsak koruyucu probiyotiklerini isteyip beslenmeden kaynaklanan sorunları çözebilirsiniz. Yalnız en çok dikkat edilecek husus bu takviyenin dozları çok iyi ayarlanmalıdır aksi takdirde aşırı iri ve yumurta oluşumuna neden olunarak yumurtanın çıkmaması yada kanlı bir şekilde çıkması ile gagalamaya zemin hazırlanmış olunur. Kanatlılar kalsiyum ve mineral madde yetersizliğinden ya yumurtaları gagalar yada kırar yerler. Birbirlerinin tüylerini çeker ve yerler ve gagalarlar. Yine bilinçsizce ilaç kullanımı özellikle çok sık ve yoğun antibiyotik kullanımı hayvanların biyo şimik kimyasını bozmakta, stres yapmakta yine gagalamaya zemin hazırlayabilmektedir.

Evet, sevgili hayvan sahiplerimiz bu gagalama öyle menem bir şey ki adeta size samanlıkta iğne arar gibi sebeplerini bulup yok etmediğiniz sürece kayıplarınız hızla artar.

Sizlere hayırlı ve bol kazançlar dilerim.

KAYNAKLAR/ALINTILAR :

1. Mustafa Kemal Bektaş - Kanatlılarda Tüy Çekme, Yeme, Gagalama Hastalığı (Kanibalizm).

2. Mustafa Kemal Bektaş - Kazlara Fısıldamak, Kazlarda Psikolojik Davranış Analizleri Üzerine.

3. Mustafa Kemal Bektaş - Kanatlı Kümes Hayvanlarında ve Civcivlerinde Davranış Psikolojileri.

4. Göger, H. 1994. Tavuklarda çeşitli davranım özellikleri ve zorlanım. Teknik Tavukçuluk Dergisi.

5. Webster, A.B. 2002. Behavior of chickens. In

Commercial Chicken Meat and Egg Production.

6. Portella, F.J., Caston, L.J., Leeson, S. 1988.

Apparent feed particle size preference by broilers.

7. Kutlu, H.R. 1993. Kanatlı hayvanlarda yem seçimi

tekniğine dayalı besleme uygulamaları. Teknik