Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın ilkelerini belirleyen 85 numaralı ve kabul tarihi 20 Ocak 1921 olan “23” maddelik ve “1”ek maddeden oluşan kısa çerçeve anayasa niteliğinde bir belgedir. Diğer bir adı ise 1921 anayasasıdır. TBMM’nin açılmasından sonraki ilk kanundur. Türkiye’nin ilk anayasasıdır.
TBMM 23 Nisan 1920’de açıldıktan sonra birçok konuda önemli yasalar çıkardığı halde henüz bir anayasa yapmamıştı. Meclisin bu kadar beklemesinin nedeni Kanuni Esasi’nin yürürlükte olmasıydı. O günün şartlarında, savaş koşullarından dolayı anayasa tartışması yapmak ulusal birliği zedeleyebilirdi. Ayrıca meclise karşı çeşitli yerlerde ayaklanmalar çıkıyordu. Bu nedenle TBMM’nin kendisine saygınlık kazandıracak bir başarıya ihtiyaç duyuyordu. 1. İnönü savaşının kazanılması anayasanın ilanını kolaylaştırmıştır.
Mustafa Kemal Paşa 13 Eylül 1920’de meclise devletin siyasi, sosyal, idari ve askeri bakımdan izleyeceği politikayı öngören bir önerge verdi. Dört ay süren görüşme ve tartışmalarda ağırlık kazanan görüşler çerçevesinde Teşkilatı Esasiye kabul edilmiştir.
1921 Anayasasının Önemli Maddeleri:
1.Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
Türk tarihinde ilk kez egemenlik hakkı tam olarak ulusa verilmiştir.
2.Yasama ve yürütme gücü TBMM’ye verilmiştir.
Savaş koşullarından dolayı çabuk karar almak ve hemen uygulayabilmek için güçler birliği ilkesi kabul edilmiştir.
1921 anayasası meclis üstünlüğü ilkesine dayanan bir anayasadır.
Bütün güçlerin TBMM’de toplanmasıyla meclisi milletin tek temsilcisi haline getirmek amaçlanmıştır.
3. Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisince yönetilir ve hükümet TBMM hükümeti adını alır.
Meclis hükümet sistemi kabul edilmiştir.
4.Şerri hükümlerin yerine getirilmesi TBMM’ye aittir.
Bu hükümle halifenin Anadolu halkı üzerindeki etkisine son verilmek istenmiştir.
Şerri hükümlerin yerine getirilmesi görevinin TBMM’ye verilmesiyle devlet yönetiminin tek organda toplanması amaçlanmıştır.
Bu durum 1921 Anayasasının laik olmadığını göstermektedir.
5.Meclis başkanı hükümetinde başkanıdır.
6. Kanuni Esasi’nin, Teşkilatı Esasi ile çelişmeyen hükümleri geçerlidir.
1921 Anayasası olağanüstü koşullarda hazırlandığı için temelde yönetim ile ilgili ilkeleri belirlemiştir. Bu nedenle toplumsal alanda kargaşa ve hukuksal alanda kargaşa yaşanmasını önlemek için bu karar alınmıştır.
Kanuni Esasinin varlığını sürdürmesi ile saltanat yanlılarının küstürülmesini önlemek amaçlanmış. Böylece ulusal birliği koruma hedeflenmiştir.
7.Milletvekili seçimi 2 yılda bir yapılır. Eski meclisin görevi yeni meclis toplanıncaya kadar devam eder.
8.TBMM’nin üyelerinin her biri, yalnız kendisini seçen ilin milletvekili olmayıp bütün milletin vekilidir.
Birlik ve beraberliği sağlama ve ulus egemenliğini pekiştirme amaçlanmıştır.
Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun Özellikleri
Temel haklara yer verilmemiştir.
Kanuni Esasiyi yürürlükten kaldırmamıştır. Yani ikili anayasal süreç yaşanmıştır.
Milli egemenlik ilkesi anayasal olarak ilk kez kabul edilmiştir.
Yerinden yönetim ilkesi kabul edilmiştir.
Yargıdan söz etmeyen tek anayasadır.
Tek çerçeve yumuşak anayasadır.
Bakanlar kurulu doğrudan doğruya meclis tarafından kendi üyeleri arasından seçilir.
Yerel yönetimler düzenlenmiştir.
Meclis hükümet sistemi uygulanmıştır.
Esasinin en önemli özelliği saltanat ve mutlak monarşi ile bağdaşmayacak olan milli egemenlik ilkesinin dile getirilmesidir. 1921 anayasası ile oluşturulan hükümet sistemi meclis hükümet sistemidir. Bu anayasa çağdaş Türkiye’nin ilk temel taşlarını oluşturmuştur. 1.TBMM tarafından hazırlanmıştır. Bu anayasanın kabulü ile yeni Türk Devleti’nin siyasi ve hukuki temelleri atılmıştır. Günün koşulları içinde Devlet başkanlığından hiç söz edilmemektedir. Dini bünyesinde barındırması laik olmadığını gösterir. Savaş koşullarından dolayı kısa ve açık bir anayasadır. 2. TBMM Döneminde 29 Ekim 1923 ‘te Cumhuriyetin ilanı ile Esasiye kanununda değişiklik yapılmıştır. Hükümet şekli cumhuriyet olarak kabul edilmiştir.
