Oğuz Han zamanında Kanlı Koca adında bir gürbüz erin Kan Turalı adlı yetişmiş bir yiğit oğlu vardır. Kanlı koca oğlunu evlendirmek arzusundadır. Fakat oğlu alacağı kızın kendisi kadar kahraman bir kız olması gerektiğini söyler. Önce Kanturalı, sonra babası Oğuz’u gezerler. İç Oğuzda da, Taş Oğuz'da da böyle bir kız bulamazlar.
Trabzon Tekürünün Selcen Hatun adında bir kızı vardır. Tam istedikleri gibidir. Fakat babası, bu kızı almak için sakladığı üç canavarı öldürmeyi şart koymuştur. Bu üç canavar Kağan Aslan, Kara Boğa ve Kara erkek devedir. O zamana kadar kızı isteyen otuz iki kafir beyinin oğlu yenilerek hepsinin başları kesilmiş ve bir burca asılmıştır.
Kanlı Koca bunlara ürkerek görür ve evine döner. Durumu oğluna anlatır fakat gitmesini istemez. Kanlı Turalı dinlemeyerek yola düşer. Kırk yiğidi ile Trabzon’a gelir. Yaptığı karşılaşmada bu üç canavarı da öldürür. Kızı alarak Oğuz’a yönelirler. İki sevgili güzel bir yerde inerek “işrete” dalar yer içerler.
O zaman Oğuz yiğitlerinin başına ne gelse hep uykuda gelirmiş. Kan Turalı’nın da uykusu gelir ve uyur. Fakat kız kendisini sevenlerin peşine düşebileceğini düşünerek uyumaz. Atına binerek nöbet bekler. Gerçekten tekür, kızı verdiğine pişman olmuştur. Kafiri bunların arakasına takar. Kafirler kız nöbet tutarken görünürler. Selcen Hatun Kan Turalı’yı uyandırır, savaşa tutuşurlar. Bir süre sonra Selcen Hatun kafirin yenildiğini sanarak kanlı kılıcı ile döner. Kanlı Turalı’yı Kafirlerin sıkıştırdığını görür. Hemen saldırarak kafirleri dağıtır. Kendisini tanımayan Kan Turalı’ya kendisini tanıtarak onu atının arakasına alır. Dönmek üzere yola girerler. Yolda Kanlı Turalı, Selcen Hatun ‘un Oğuz da kendisini kurtardığını söyleyerek övüneceği düşüncesi ile kızı öldürmek ister ve bu düşüncesini kıza bildirir. Selcen Hatun tatlılıkla Kan Turalı’yı bu düşüncesinden vaz geçirmek ister. Başaramayınca kızar ve dövüşmeye hazır olduğunu söyler. Selcen hatun bir ok atar. Kanlı Turalı ürperir. Koşarak kucaklaşır, barışırlar birbirlerini sınadıklarını söylerler.
Yola düşüp babasının yanına gelirler. Orada hep bereber Oğuz’a girer düğüne başlarlar. Dedem Korkut gelip Şaldık çalıp destanlar söyler.
Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu
Kam Gan oğlu Han Bayındır’ın İç Oğuz, Taş Oğuz beylerine çektiği büyük bir ziyafette veziri Kazılık Koca şarabın etkisi ile coşarak bayındır Han’dan akın diler. Bayındır Han izin verir. Direk Tekür’ün Karadeniz kıyısındaki Düzmürd kalesine gelip konaklar. Yapılan savaşta Kazılık Koca tutsak edilerek kaleye hapsedilir.
Kazılık Koca’nın tutsak edildiği sırada oğlu bir yaşındadır. Yigenek onbeş yaşına girer. Yigenek babasını ölmüş bilmektedir. Göne oğlu Budak yiğit ise gidip babasını kurtarmasını söyler. Babasının sağ olduğunu öğrenen Yigenek, Bayındır Han’dan asker ister. Akın izni alır. Yirmi dört sancak beyi Yigenek’le birlikte hazırlık görürler. Dizmürd Kalesine ulaşırlar. Yapılan savaşta Arşun oğlu Direk Tekür, Deli Tundar’ı, Dülek Evren’i ve yirmidört sancak beyinin diğerlerini bir bir meydandan kaçırır. Her biri karşısında duramaz. Sonunda Yigenek meydana at sürerek daha ilk vuruşta Tekür’ü yaralar. Yigenek tekürün boynunu vurur. Bunun üzerine Kazılık Koca'yı serbest bırakırlar. Beyler kaleyi de alırlar. Kiliseyi yıkıp mescit yapar, aziz Tanrı adına hutbe okuturlar. Hediyeleri bayındır Han’a ayırdıktan sonra ganimetleri gazilere bağışlayıp evlerine dönerler.
Dedem Korkut gelip Şadlık söyler. Bu Oğuznameyi Yigenek’e ithaf eder.
Basat Depegöz'ü Öldürdüğü Boy
Bir gece, üzerine düşman gelen Oğuz kavmi korku ile göç eder. Yolda Aruz Koca’nın küçük çocuğunu düşürürler.Bir aslan bulup götürüp besler.
Oğuz kavmi gene dönüp yurduna yerleşir. Arslanın götürdüğü çocuk büyümüştür. Çocuğu sazlıktan çıkarıp getirirler. Çocuk kaçıp yine arslan yatağına gider. En sonunda Dedem Korkut gelip ona insan olduğunu hayvanlarla değil, insanlarla birlikte yaşamasını anlatır. Büyük kardeşinin adının Kızan Selçuk olduğunu bildirerek kendisine de Basat adını takar.
Aruz’un bir çobanı vardır. Saru Çobanın sürüsü uzun Pınar denilen bir pınara gelince ürker. Çünkü pınara periler konmuştur. Çoban ilerleyerek peri kızlarından birisini yakalar. Münasebette bulunur.
Ertesi sene peri kızı çobandan olan çocuğunu dünyaya getirmiştir. Bayındır Han beylerle gezerken bununla karşılaşır. Tepesinde tek gözü olan bu çocuğu Basat’la yedirmek üzere Aruz Koca’nın evine getirir. Dadılara verirler. Fakat Depegöz öyle kuvvetli emer ki birkaç dadının canını alır. Bunun üzerine sütle beslerler. Günde bir kazan süt yetmez. Depegöz büyüyüp gezmeye ve çocuklarla oynamaya başlar. Fakat bu sefer de çocukların burunlarını, kulaklarını yediği görülür. Aruz Depegöz’ü evinden kovar. Depegöz’ün peri anası gelip oğlunun parmağına ok ve kılıç işlemesin diye oğlunun parmağına bir yüzük geçirir. Depegöz Oğuzdan çıkarak bir yüce daha yerleşir, yol keser, adam öldürür büyük bir eşkıya olur. Oğuzdan da adam yemeğe başlar. Oğuz kavmi Depegöz’ün önünde perişan olur. Yurtlarından kaçmak isterler.Fakat Depegöz önlerini yedi defa keserek bir bir yana bırakmaz.
Depegöz’le anlaşmaya karar verirler. Dedem Korkut’u gönderip Depegözle pazarlık ederler. Depegöz yemek üzere günde yüz koyuna razı olur. Tam bu sırada Basat çıktığı akından dönmüştür. Basat durumu öğrenince Depegözle karşılaşmaya karar verir. Babası ve Kazan vazgeçirmeye çalışsa da Basat kararından dönmez. Depegöz’ün yerleştiği salahana kasabasına gelir. Depegöz sırtını güneşe verip uyumaktadır. Basat’ın attığı okları önce sinek sanar okun ucu gözünün önüne düşünce Basat’ı yakalar, çizmesine sokar. Bast çizmeyi yarıp içinden çıkar. Depegöz’ün gözüne basar. Gözünü kör eder. Basat Depegöz’ün boynunu vurur. Hocaları Oğuz’a müjdeci gönderir.Oğuz ülkesi sevinç içinde çalkalanır. Beyler Salahana kayasına gelir.Dede Korkut gelip gazi erenlerin başlarına gelenleri anlatır ve Basat’a dua eder
Beğil Oğlu Emren’in Boyu
Kam Gan oğlu Han Bayındır bir gün büyük çadırlarını kurarak İç Oğuz,Taş Oğuz beylerini divanına toplamıştır. Bu sırada dokuz tümen Gürcistan’ın haracı gelir. Bir at,bir kılıç,bir çomaktan ibaret olup bu haracın azlığı Bayındır Han’ı üzer. Bunları beyler arasında nasıl böleceğini düşünürken Dede Korkut üçünü de aynı yiğide verelim. Oğuz iline karakolluk yapsın der. Beğil adında bir yiğide verirler.
yılda bir defa Bayındır Han’ın divanına gelmektedir. Yine bir gün Bayındır Han ‘dan adam gelerek divana çağırır. Beğil herkes gibi av sırasında ok kullanmamaktadır. Kazan işte bundan bahsederek “hüner atın mıdır, erin midir?” diye sorar. Beyler “erindir” derler. Kazan’ın bu sözü Beğil’e çok dokunur. Bayındır Han’ın hediyelerini önüne dökerek divandan ayrılarak evine döner. Karısına Oğuz’a başkaldırdığını söyleyerek Dokuz Tümen Gürcistan’a göç etmelerini söyler. Karısı bırakmaz.’i ava gönderir. Beğil attan düşer beş gün divana çıkamaz. Kemiği kırılr eve döner. Kafir casusları bunu Tekür’e bildirirler. Tekür Beğil yurduna saldırmaya karar verir. Beğil casusları ile bunu haber alınca oğlunu, Kazan’a yardıma çağırmaya göndermek ister. Fakat oğlu Emren bunu reddederek düşmanın karşısına kendisinin çıkacağını bildirir.
Emren Tekür ile yaptığı savaşta yenilecek gibi olduğunu anlayınca Allah’a yalvarır. Tanrıda kendisine kırk bin kişilik kuvvet verir. Tekür’ü yener. Tekür Müslümanlığı kabul eder. Kafirler dağılırlar. Akıncılar kafir ülkesini yağma eder.
Beğil şenlik yapar oğlunu hediyelerle birlikte Bayındır Han’a götürür.
Dedem Korkut gelip şadlık çalar. Bu Oğuznameyi düzenleyerek Emren’e ithaf eder. Gazilerin başından geçenleri anlatır.
İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü Boy
Kazan Yılda bir defa evini yağmalatmaktadır. Yağma sırasında kendisi karısını alarak dışarı çıkmakta ve Üçok ile Boz ok evini yağma etmektedir.
Yine böyle bir yağma günüdür. Fakat bu sefer Taş Oğuz beyleri bulunmazlar. Yağmaya yalnız İç Oğuz katılır. Buna kızan Taş Oğuz beyleri Kazan ile ilgiyi keserler. Gidip Taş Oğuz’un büyüğü Aruz Koca ile konuşur. Aruz yağmada bulunmadıkları için Kazan’a düşman olduklarını bildirir.
Aruz Koca Taş Oğuz beylerini toplar ağırlar azizler, Kılbaşın sözlerini hatırlatır. Kazan’a düşman olduklarına dair beylere and içtirir.
Aruz Koca Beyrek’e mektup göndererek gelip kendilerini Kazan ile barıştırmasını ister. Beyrek gelince Kazan’a düşman olduklarını bildirir. Beyrekten Kazan’a düşman olduğuna dair yemin etmesini ister. Beyrek bunu şiddetle reddeder.
Aruz Beyrek’i kılıçlar. Beyrek’i ölüm halinde evine getirirler. Beyrek son dakikalarını yaşarken kırk yiğidini Kazan’a göndererek ondan kanını Aruz’a bırakmamasını ister.
durumu öğrenince büyük bir yas tutar. Yedi gün divana çıkmaz. Kazan ve beyleri hazırlık yapıp Taş Oğuz’a yürürler. Üç Ok, Boz Ok karşılaşır. Aruz meydana gelerek Kazan’ı çağırır. Taş Oğuz beyleri attan inip Kazan’ın ayağına düşer. Bağışlanmalarını ister. Kazan kısa sürede dayısı Aruz’u yener. Kazan bağışlar. Aruz Kocanın varını yoğunu yağmalattırır. Otağını kurarak şenlik yaptırır. Dedem Korkut gelip şadlık çalar ve gazi erenler başına neler geldiğini anlatır.
