Her şeyin faydalısı zararlısı olduğu gibi, kitapların da faydalısı ve zararlısı vardır. Sakın, bu da nereden çıktı diye bir evhama kapılmayın!..Bu, böyledir!..Kötülüğü telkin ve tavsiye eden bir yazılı metne -ki, bu, bir kitap da olabilir, bir dergi veya bir başka vesîka da-, nasıl iyi, güzel ve faydalı diyebiliriz; bunu, vicdânımız nasıl kabûl edebilir!..O hâlde, zaman harcayıp göznûru döküp okuyacağımız eserlerin, doğru, güzel ve faydalı olmasına dikkat etmemiz gerekir, değil mi?
Bu yazımda, iki kitap üzerinde kısa birer değerlendirme yapacağım. Birincisi; “Türk Şiirinden Portreler”; ikinci ise, “Doğu Türkistan” adını taşımaktadır.
TÜRK ŞİİRİNDEN PORTRELER
“Edebiyatçılarımızın Çocukluk Hâtıraları, Edebiyatımızda Hüzün, Türk Ninnilerinden Seçmeler, Unutulmayan Edebiyatçılar, Karagöz ve Hacivat, Türk Mânilerinden Seçmeler, Edebiyatımızın Güleryüzü gibi çok sayıda eserde imzası bulunan kıymetli araştırmacı-yazar ve edebiyatçı Mehmet Nuri Yardım’ın hazırladığı 415 sayfalık, kaynak bir eserdir.
Hemen soralım: Kimin için kaynaktır?
Türk şiiri sevdâlılarına, inşâ ve icrâcılarına, Türk şiirine hayranlık duyanlara, Türk şiirinden hisse kapmak isteyenlere; gönül sesini, Türkçe’nin güzellikleriyle donatmak arzusunu taşıyanlara güzel bir kaynaktır!..
Çünkü; bir değil, birçok asırdan beri, bütün nesillere bediî zevk ve heyecanı sunan şâirlerimizin tanınması ve tanıtılması, elbette ki, milletimizin geleceğine tutulan bir ışıktır. “Türk Şiirinden Portreler” de, öyledir!..
Yazar Mehmet Nuri Yardım, “Padişahından çobanına” şâir millet olduğumuz âşikârdır” diyerek başladığı Önsöz’ünde, şöyle der: “Osmanlı’nın ilk yıllarından 2000’li yıllara gelinceye kadar aradan geçen 700 yıl içinde şiirimizin geçirdiği merhaleler tabiî seyri içinde kitapta takip edilebilecektir. Tabiî ki, bütünüyle Türk şiiri ve şâirlerinin bu çalışmada yer aldığını veya kitabın şiir tarihimizi tamamen çerçevelediğini iddia etmiyoruz. Ancak geleceğin Büyük Türk Edebiyatı Tarihi’ni yazacak olanlar, Türk Şiirinden Portreler’i önemli bir kaynak olarak göstermek durumunda kalacaklardır.”
Eser üç ana bölümden meydana gelmektedir. Bunlar: 1. Türk Şiirine Toplu Bakış; 2. Osmanlı Şâirlerine Bakış ve Bir Anket; 3. Konuşmalar, başlıklarını taşımaktadır.
Türk Şiirinden Portreler’de ismi geçen yazarlar ve şâirler şunlardır: Prof. Dr. Abdülkadır Karahan, Prof. Dr. Ali Alparslan, Prof. Dr. İskender Pala, Dr. Tahir Kutsi Makal, İlhan Geçer, Abdurrahim Balcıoğlu, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Cahit Uçuk, Gültekin Samanoğlu, Sedat Umran, Ziya Bakırcıoğlu, Refet Körüklü, A. Vehbi Vakkasoğlu, Prof. Dr. Muhammed Nur Doğan, Doç. Dr. Hasan Akay, Muhsin İlyas Subaşı, Dr. Muhtar Tevfikoğlu, Doç. Dr. Serdar Öztürk, Beşir Ayvazoğlu, Prof. Dr. Birol Emil, Prof. Dr. Şerif Aktaş, Prof. Dr. İnci Enginün, Prof. Dr. İsmail Parlatır, Hâşim Nezihi Okay, Prof. Dr. Orhan Okay, Mehmet Kısakürek, Ziya Osman Saba, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Fahri Ersavaş, H. Cengiz Alpay, Feyzi Halıcı, Bekir Sıtkı Erdoğan, Prof. Dr. Necat Birinci, Mehmet Zeki Akdağ, Bahaettin Karakoç, Ayhan İnal, Osman Akkuşak, Abdullah Satoğlu, Yavuz Bülent Bâkiler, Erdem Beyazıt, Cahit Zarifoğlu, Suat Alkan, Ali Akbaş, M. Halistin Kukul, Ayla Cebeci, Sadettin Kaplan, Nâzım Tektaş, Mustafa Miyasoğlu, Metin Önal Mengüşoğlu, Şahin Uçar, Mehmet Atilla Maraş, Özkan Yalçın, Ahmet Özdemir, Yahya Akengin, O. Olcay Yazıcı”.
Türk Şiirinden Portreler, bilhassa genç edebiyatçıların okuması gereken güzel ve faydalı bir eserdir. Birçoğu hayatta olmayan şâirlerimiz hakkındaki bilgiler de okunmaya değerdir.
DOĞU TÜRKİSTAN (Çin Orta Asya’sında Etnik Ayrımcılık ve Kontrol)
Türklüğün anavatanı /atayurdu Türkistan’ın Doğu’su, Doğu Türkistan’dır!..
Hun, Göktürk, Karahanlı, Uygur, Timur imparatorluklarının kurulduğu geniş coğrafya; Türk kültürünün ve cihânşümûl Türk medeniyetinin doğup yayıldığı muhteşem mekân!..
Dîvân-ı Lûgat’it Türk’ün yazarı Kâşgarlı Mahmud’un, Kutadgu Bilig’in yazarı Yûsuf Has Hâcib’in ve ilk Müslüman Türk hakanı Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın ihtişamla, dünyaya feyz saçtığı toprak, burasıdır!..
“DOĞU TÜRKİSTAN”; Michael Dillon’un yazdığı ve Türkçe’mize, Dr. Hayati Aktaş’ın tercüme ettiği, Türk Dünyası Platformu Yayınları arasında 2001 yılında ilk baskısı yapılan 77 sayfalık, küçük fakat önemli bir eserdir.
Eseri, Türkçe’ye tercüme eden Dr. Hayati Aktaş, ÖNSÖZ’de, bize önemli bilgiler sunuyor:
“Genel olarak Türk Dünyası’nın sahip olduğu topraklar 10. 496, 076 kilometre kare olarak ifade edilir. Bunlardan Doğu Türkistan 1.828. 418 kilometre kare büyüklüğündedir. (Baymirza Hayit, Sovyetler Birliği’ndeki Türklüğün ve İslâmın Bazı Meseleleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1987, s. 61)
Ancak bugün Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti yönetimi altında ve “Sinkiang Uygur Özerk Otonom Bölgesi” adı ile bahis olunmaktadır. Türkiyemizde ise, ortaokul, lise ve üniversite eğitim dönemlerinde tarih derslerinde Uygur Türklerinin, Karahanlı Türk Devleti’nin Türk Tarihindeki yeri ve önemi anlatılmaktadır.
Uygur Devleti Hakanı Bilge Kağan, Divan-ı Lügat-it Türk’ün yazarı Kâşgarlı Mahmut, Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip Karahanlılar Devleti’nin kurucusu Satuk Buğra Han, Türk Prensesi Dilşat Sultan, Atabet-ül Hakayık’ın yazarı Ahmet Yüknekî ve meşhur şair Ali Şir Nevâî, Türk gençliğine öğretilmektedir ve bunların Türk Kültür Tarihindeki önemi anlatılmaktadır.”
Mütercim Dr. Hayati Aktaş; bugün ise, Çin idaresi altında bulunan ve bu yüksek Türk kültür ve medeniyetini meydana getiren Uygur Türkleri’nin çektikleri çile ve zulümlerden hiçbir söz edilmediğini ifade ederek şöyle devam eder:
“Yaptığım yazışmalar neticesinde Durham Üniversitesi Doğu Asya Çalışmaları Bölümü tarafından 1995’te yayınlanan ve orijinal adı “XINJIANG: Ethnicity, Seperatism and Control in Chinese Central Asia” olan ve Michael Dillon tarafından kaleme alınan kitabı temin ettim.
Okuyup inceledikten sonra bazı bilgiler, notlar ve eklemeler yapmak suretiyle Türkçe’ye çevirerek konu ile ilgili akademisyen, araştırmacı ve bu Ata Yurdu’na ilgi duyan her Türk insanının istifadesine sunmak istedim.
Kitabın yazarı her ne kadar Çin’e gidip, Doğu Türkistanda şahsi gözlem ve incelemelerde bulunmaması nedeniyle bazı eksik bilgiler tarafından tercüme metnin öncesinde ve bazen de tercüme metnin arasında “çevirenin notu” şeklinde ilaveler yapılmak suretiyle tamamlanmaya çalışılmıştır.”
Yazar-Mütercim Dr. Hayati Aktaş’ın bilgilendirmesi böyle!.. Şimdi de..
Eserdeki konu başlıklarını sıralayalım: Sınkıang (Doğu Türkistan) Adı, Doğu Türkistan’ın Stratejik ve Jeopolitik Önemi, Sınkıang Uygur Özerk Bölgesinde (Doğu Türkistan’da) Eşitsizlik ve Haksız Uygulamalar, Doğu Türkistan’ın Nüfus Meselesi, Sınkıang’ın Coğrafî Konumu, 1949’dan Önce, Komünist Politika ve Askeri İdare, Kuzeybatı Çin’de Etnik Gruplar, Günümüzde Sınkıang’da Uygur Dili ve Kültürü, Ziraat, Petrol ve İlgili Kaynaklar, Ulaşım, Ticaret, İslâm Ülkeleri-Ticaret ve Yatırım, Turizm, Urumçi Ticaret Fuarı ve Sınır Ticareti Bölgeleri, Türk Mücâdelesi ve Komünist Tepki, Han Çin Yönetimine Karşı Siyasî ve Dinî Mücâdele, Lop Nor Gösterileri ve Radyoaktif Kirlilik, Sınkıang’taki Karşı Koymaya Çin tepkisi, Sınkıang’a (Doğu Türkistan) Han (Çinli) Göçü, Sınkıang’da Liderlik Değişimleri,
Değişen Uluslararısı Yapı Türkiye İran Suudi Arabistan ve Pakistan Bağımsız Orta Asya Cumhuriyetleri, Tacikistan’da Sivil savaş, Orta Asya’ya Çin Göçü, Lı Peng’in 1994 İlkbaharında Orta Asya Gezisi, Sonuç”